Seventh-day Adventist Kohhran dinnaa sulsutu tamtakte kha tunah hian lo
tho leh ta se, Seventh-day Adventist kohhran thurin 27(28)-te hi an rawn pawm
hauh lo vang, kohhran hi zawm pawh an rawn zawm duh lo maithei a ni, tiin
Adventist historian lar berte zinga mi George R. Knight-a chuan an sawi.[i]
Zinkawngah reng reng chuan thil ngai reng a tawn theih loh va, thil
hmuh leh hriat chin pawh kan thil tawn ang zelin a danglam thin. Chutiang bawkin Adventist-te Thutak hriatna
kawnga an zinkawngah hian an phak tawk ang zelin Pathianin thutak leh eng thar
a pekbelh zel thin.
Tunhmaa kalsualna anga an ngaihte kha a hnuah thudik zawk a ni tih an
hmuh chhuah tum a awm a; thudik anga an ngaih thudiklo a lo nih leh zawk tum te
pawh a awm tho bawk. Engpawh ni se
Adventist kohhran nihphunga thil duhawm ber chu Sabbath serhna emaw, Kohhran
dang zirtir ve loh doctrine dik zirtirna mai hi ni lovin, Bible-a thutak leh
thudik an hmuh apiang zawm reng tura an inhawnna hi a ni.
Adventist kohhran dintu bulpui Joseph Bates te, James White-ate tan
chuan Trinity doctrine hi Sunday serhna leh thlarau thi thei lo rinna ang thova
kalsualna a ni a. Tin, Seventh-day Adventist
foreign missioanary hmasa ber J. N. Andrew-a te leh 1888 kuma kohhrana
harhtharna rawn paw chhuaktu, E. J. Waggoner-ate ngaihdan chuan Isua Pathianna
leh Chatuan mi nihna hi Bible zirtirna kalh a ni bawk. Kohhran mi hratkhawkheng leh tun thlenga
lehkhabu lar Daniala leh Thupuan Hrilhfiahnaziaktu Uriah Smith-a pawhin
Thlaurau Thianghlim hi Pathian huhang mai niin a ngai.
Adventist-te pawm dan chuan thutak hi thil sakhat inthlak danglam ngai
lo ni lovin luitui luang lai ang deuh, a nihna danglam lo mahse landan leh
inpuanchhuah dan danglam fo thin niin an ngai. Entirnan, Tuirini lui hi a luang
kawi emaw, a ngil emaw, anih loh paw’n suar a ni emaw, li thuk a ni emaw,
Tuirini a ni reng tho va, a awmna hmun azirin a landan a danglam mai a ni. Chutiang deuh chuan Pathian hi engtik lai
pawhin a pangai reng a, mahse mihringte hnena a inpuanchhuahna erawh chu
mihringte dinhmun leh finna ang zelin a danglam thin a ni.
Willian Miller hote tan chuan thutak chu Isua lokal leh hnaih thu a ni. Joseph Bates-an 1847 kuma ‘Tunlai thutak’ a
tih chu Sabbath a ni a. A hnu daihah
Thupuan 14-a vantirhkoh pathumna thuchah hi ‘Tunlai thutak-ah’ chuan a telh leh
chauh a ni.
1849 kum khan Pi White-I pasal James white-a chuan 2 Petera 1:12 a
quote chhuah hnuin tihian a ziak a, “Petera hunlaia thutak, a hun lai atana
pawimawh bik a awm a. Kohhran hian eng
hunah pawh a hun lai atana thutak pawimawh bik a nei zel thin. Tunlai hun atana thutak chu tun hun atana kan
tihtur min kawhhmuhtu, buaina hun lo thleng tep lo hmachhawn tur te tana dinna
hmun dik hi a ni” (PT, July 1849, 1) tiin a lo sawi.
Pi White-I pawhin a pasal thusawi hi tawmpuiin thutak chu pangai reng
ni lova, hmasawn zel thin a ni tih sawiin, “Tunlai thutak, tun hun a mite tana
fiahna hi hun liam taa mite tan chuan fiahna a tling ve kher lo” (2T 693)tiin a
sawi nghe nghe. Tin, 1888 General
Conference a Pathian thua inhnialna chungchangah pawh“Tuna Pathianin a
chhiahhlawh te hnena sawitura a pekte hi tun hma kum sawmhnih liam ta kha chuan
tunlai thutak an ni lo mai thei a, mahse tun hun atan chuan tunlai thutak an
ni” (MS 8a, 1888) tiin a sawi.
1853 kuma S. N. Haskell-an vawksa ei loh tur tih a sawi tum pawhin, Pi
White-I hian a kamkhat a, Pathianin nghei tul a ti anih chuan, mi pakhat chauh
hnenah ni lo, kohhran ho hnenah a puang chhuak mai ang tiin, Haskell-a chu
vawksa ei loh chungchang sawi tawh lo turin a hrilh nghe nghe a ni (1T 207).
Seventh-day Adventist-ten an Doctrine pawimawh zual (vawksa ei loh tur
telin) an neih vek tawh hnu, 1903 kum khan Pi White-I vekin heti hian a la ziak
cheu, “Thutak chu engtik lai pawha thanglian thei anih avangin, thutak
hriatthiamna kawngah pawh hmasawnna a awm zel ang… Thutak kan hmuh tawhte hi an
la kim lo va. Eng zungzam tlemte chauh
kan la chhuichhuak a ni” tiin(Letter 156, 1903, pp. 2, 3.).
Bible-ah hian Pathian thutak la hmuh belh zel tur la awma an rin
avangin Adventist hruaitu hmasate khan Creed (tihdanglam theih tawh lo tura
thurin bu) neih an duh ngai lo va; Bible pumpui hi thurin bu (creed)-ah an pawm
hmiah mai a ni.
Adventist Fundamental Beliefs-ah pawh a kamkei nan ti hian a inziak:
Heng thurinte hi Thlaurau Thianghlim kaihhruaina hnuaiah Bible thutak hriatthiam belh anihin emaw, sawifiahna tawngkauchheh dang tha zawk emaw hriat anih chuan General Conference khawmpuiah tihdanglam theih an ni ang.
Pi White-I pawhin 1902 kum khan “Tumahin thutak dang chhuichhuah leh
tur a awm tawh lo tiin sawi suh se, Bible kan hrilhfiah danah hian diklo
pakhatmah a awm lo a ni lo. Kan mitena
doctrine kum tamtak chhung thutak bawla an lo bawl tawh hi, an tisual thei miah
lo tihna a ni chuang lo. Enganga hun
liam tam pawh hian thutak chu dawtah a chantir ngawt chuang lo va, thutak chuan
chhui chian a dawl ngei ngei thin a.
Doctrine dik chuan chhui chik a dawl zo ngei thin” (CWE 35) tiin a lo
sawi.
Kan thu pawm sa leh hriat sa bak thutak hriatbelh tur awm thei lova
rintlatna hi chu atna vang leh thutak nihphung hriat loh vang mai a ni. Pathian chu chatuan mi, finna tinrenga khat,
engkim siamtu anih avangin mihring vaivuta siam, reilote dam thinte tan hian
hriat zawh sen rual a ni lo. Kan phak
tawk ang zelin mi chi hrang hrangte hnenah a rawn inpuang chhuak thin a ni
zawk.
Heti hian Pi White-I vekin a lo sawi, “Pathian khawngaihnaa thanlenna a
lo awm apiangin, Pathian thutak hriatchiannaa thanlenna pawh a lo awm zel thin…Mahse
mite thlarau nun a lo chakloh chuan, thutak hriatna kawnga thanlen zel duhna a
lo tawp a. Pathian thu hriatthiam
tawhsaah duhtawk ngahin, Bible-a thutak dang zawn zel duhna chu ngaihsak loh
leh phal loh a lo ni thuai thin a.
Tichuan thu hlui ring tlut mi (conservative)-ah an lo chang a, thuthar
sawia inkawm khawm pawh an duh ta thin lo a ni…
Mi tamtak chu hun liam ta ang chiah khan,… tih dan hlui-ah an nghet tlut
a, engnge a awmzia pawh an hriat mang loh chu an Pathian thu chei chiam ta thin
a ni.. Pathian mite eng an hmuh ang china an lungawi a, hmasawn an tum miah loh
chuan Pathian chu an lamah a tang reng thei lovang tih chiang takin a hriat
theih” (Ibid 38 - 41).
1890 kum khan tihian Adventist hmasawm duh lote chungchang a sawi bawk,
“Pathian leh van chauh khi dik lo thei lo awmchhun an ni. Lawm taka an lo pawm tawh thinte bansan phal
tlat lova, an ngaihdan hluia pawngpaw nghet tlur ringawtte chu tihbeidawn la ni
ang” tiin (Ibid 37).
Pastor chumi khami chuan ati emaw, kan hotuten min zirtir dan ania emaw
tih ringawtah hian kan pawngpaw tan ngawt thei lo. Keimahni ngeiin Pathian thu atangin kan
zirchiang ve tur a ni.
Hei hian hotuten thu min hrilh leh thurinte hi innghahna tlak an ni ta
lo emaw, rinhlelh tur an ni ta a ni tihna a ni lo. Doctrine-te hi kum tamtak Pathian thuthiam
leh Pathian miten Bible atanga an lo finfiah tawhte an ni a, chuvang chuan an
rintlak a, innghahna ngam an ni. Chutih
rual chuan Kan Doctrine leh thurin awmsate bakah pawh hian Pathian thutak zir
zel tur a la awm a ni tih hi kan ring ngam tur a ni.[ii]
Tin chumai bakah chuan kan Doctrine neih sate pawh hi zirchian tham an awm a, a
awmzia hre mang lova, pawngpaw pawm ve mai lovin, zir chiang ila, atuina hi
keimahni ngeiin tem tum theuh ang u.
Mi tamtak chuan thutak khawizu thlum ber ai pawha thlum (Sam 119:103)
hi anmahni’n ei ve tum lovin, midangin a thlum thu an sawi chu an lo pawngpaw
pawm ve ringawt thin. Hei hi chu
Bible-in rinna a sawi hi a ni lova, thatchhiatna leh pi pu thurochhiah
(tihdanhlui) rin tlutna, Isua pawhin a duh loh em em kha a ni daih thei zawk a
ni(Marka 7:5-7).
Pi White-i vekin tihian a sawi, “Mi tamtak tunlai thutak hrethiama
inchhalte zingah hian an rinna awmzia tak tak hrethiam lo an awm teuh a ni. An rinna finfiah turin a awmzia reng an
hrethiam lo. Tun hun atana hnaah hian tuina
tak tak an nei lo a ni. Buaina hunah
chuan, heng mi, Pathian thu pawh sawi ve fo thin si te hi, an rinna chungchanga
zawhna zawh an nih chuan, zawhna zawng zawng chhang thei turin an lo hre tawk
reng reng lo a ni tih an inhrechhuak dawn a ni.
Finfiah an la nih nih loh avangin an hriatloh zia an hre lo mai a ni” tiin
(Ibid 40).
Seventh-day Adventist kohhran dintute hian ‘thutak’ hi an la hre kimvek lo tih an pawm rualin, ‘thutak’ thenkhat erawh chu Pathianin an hnenah a puang chhuak tawh tih an ring tlat bawk.
1894 kum khan Pi White-I chuan tihian a lo ziak, “Thutak kan nei tawh a
ni tih hi thudik tak a ni a, tihchim theih miah loh turin heng thutakte hi kan
vawng tha tur a ni; chutihrual chuan, thutak diktak chu kan dawng tawh a,
chuvang chuan eng dang kan mamawh tawh lo ve ti a sawiin Pathianin eng min pek
tharte rinhlehna nen kan en mai tur a ni lo” (RH, Aug. 7, 1894) tiin a lo sawi
a ni.
Thutak Pathianin a pek tawh sate chu Adventist ‘lungphumte’ ti a kovin,
heng ‘thutak’ te hi Thlarau Thianghlim kaihruaina hnuaiah kum tamtak Bible atang
finfiah tawhte an ni a. Engtikawng maha tihdanglam mai mai theih an ni lo. Tihian Pi White-I pawhin a lo sawi, “Pathian
thiltihtheihnain thutak ani tih chiang taka a finfiah tawh chu chatuan atan
thutak a ni reng ang… Mi thenkhatte chuan Bible an hriatthiam danin thutak an
rawn hrilhfiah ang a, mahse thutak an ni lo.
Tun hun atana Thutak chu, Pathianin kan rinna lungphum innghah nan min
lo pe tawh a ni”tiin(CWE 31, 32).
Seventh-day Adventist hmasaten Adventist ‘lungphum’ atana an pawmte
chu, Pathian dan sawm, Sabbath, Biakbuk
rawngbawlna, Thlarau thithei, Vantirhkoh Pathum thuchahte leh Isua Krista
lokalleh te an ni.
Engpawh nise Adventist kohhran dinchhuaktute hian ‘thutak hmel danglam
thei’ an pawm avangin Pathian thu hriatthiamna thar atan an inhawng reng a,
mahse heng engtharte hi ‘lungphum’ awm tawhsa tichhe zawng ni lovin, tingheta,
belhchhahtu an ni zawk tur a ni.
Hetiang ngaihdan zau tak leh feltak neituten Adventist kohhran hi an lo
din anih avangin, nasa takin Pathian thu hriatnaah kum reilote chhungin
Adventist kohhran dingtir kha a thang a.
Kum 50 (1844 - 1894) pawh tling mang lohvan doctrine fel tak neiin,
inrelbawlna mumal tak neiin an thanglian hman a ni. Amaherawhchu heng doctrine-te hi ‘van tla’ ni
lovin, mi chi hrang hrang leh kohhran hrang hrang ngaihdan leh pawm dan an
lakkhawmte an ni tih erawh chu hre tel ila a tha awm e.
(He article hi
keima irawm chhuak liau liau ni lovin, Church Historian George R. Knight
lehkhabu, A Searh For Identity behchhana ziah a ni.)
No comments:
Post a Comment