Paper
Presentation on Evangelism Training
Topic:
Rinna Avanga Khawngaihnaa Chhandam/Rinna
Avanga Felna Thurin
Khawngaihnaa chhandamna thurin hi
kohhran tlukna leh dinchhuahna hriltu a ni.
He thurin hi zirtir dikloh a nih apiangin kohhran a kalsual țhin.
He thurin dik taka zirtir lote reng reng chuan chanchintha pumpui hi an
hnawl a ni tiin Luther-a chuan a lo sawi.
Rinna avanga felna thu hi Bible thu
kungpui pawimawh ber leh zirtirna lairil a ni.
Doctrine zinga pakhat mai ni lovin, Doctrine zawng zawngte innghahna a
ni. Paula thuchah ken ber pawh ‘rinna avang felna’ thurin hi a ni a (Gal 1:8;
6:14; I Kor 2:2), keini pawhin hei tho hi kan thuchah ken a ni tur a ni.
Mrs. White-i pawhin tihian a lo sawi, “Krista
khenbeha a awm thu leh Krista kan felna anihzia sawina hian thlarau riltam a
titlai țhin.... He thu hi miten an hriatthiam
theih hma chu sawi nawn tluk tluk ni rawh se.
Zirtirtu zawng zawng ten he hna, Isua chawisanna leh Isua chu mite entira
nunna chantir hi an thinlung zawng zawng, rilru leh thlarau zawngin tum rawh
se.... Misual chuan Isua chu kawng leh thutak leh nunna a nihzia hmu se la,
tichuan a thlarau chu Isuaa thutak awm dawng turin a inhawng dawn a ni.” [1]
SDA Bible Commentary-a Rinna Avanga
Felna
“Rinna avanga felna chu Krista rinna avanga vawi leh khata
miin chhandamna a lo chan tak, ‘rinna avanga thiamchantirna’ kan tih bawk leh
ringtuin Krista a rinna avanga a damchung a a thanlen zelna te hi a ni.
“Seventh-day Adventist-te rindan chuan piantharna hi
pawimawh hle mah se, ringtuin Krista nun famkim nei tura a thanlenna atana a
bul tanna chauh a ni. Tin Seventh-day
Adventist-te chuan Krista miin a rin avanga thiamchantirtu bawk khan kristian
nun thanlennaah rinna kaltlang thovin a pui dawn tih hi kan sawi uar hle
bawk. Chuvang chuan ‘rinna avanga felna’
hi vawi leh khata thil thleng mai ni lovin engtik lai pawha ringtu nuna thil
thleng țhin
a ni zawk. Seventh-day Adventist-te
chuan duhthawh takin Kristian nun miin a nun theih chhan hi mihring thiltih
emaw, dan zawm that tumna emaw ațanga
lo awm ni lovin, Pathian hnen ațanga
lo awm zawk a ni tiin kan zirtir bawk....
“He rinna avanga felna thurin chungchanga Seventh-day
Adventist-te ngaihdan hi Carlyle B. Haynes-a pamphlet ziah ‘Krista Kan Felna’
tih bu a mi hian a khaikhawm tha hle: ‘Kristian nihna hi zirtirna hlawm pawmna
mai emaw, doctrine awmsa dik tihna mai emaw, Bible hi thutak a ni tia rilrua
pawmna mai a ni lo. Kohhran zawmna emaw
kohhran program-a tel vena mai pawh a ni hek lo. Krista nena mimal taka inkungkaihna neihna
zawk hi a ni... Isua tel lo chuan chanchintha a awm thei lo. Isua kha chanchintha puangtu mai a ni lova, chanchintha
puantur zawk a ni. Amah kha chanchintha
a ni a, tun thlengin a la ni reng a ni. Kristianna
chu a zirtirnaah ni lovin, Amah zawkah khan a innghat a ni.’”[2]
A chung quatation ațanga point pawimawh hriat atana thate:
Rinna avanga felna hi Justification a
ni: Ringtute
mi fela chhal kan nihna hi engtik lai mahin keimahni felna a ni ngai lova, Isua
Krista felna zawk a ni. Kan thihna hi sual
man tlak nan a hmantlak loh ang bawkin, kan felna hi engtik lai mahin Pathian
mithmuhin lawmtlak a ni ngai lo. Krista
thihna mai ni lovin, Krista felna; kum 33 vel lai a nun thafamkim a nunna kha
ka nunna-ah Pathian chuan min pawmsak avang chauhva mi fela chhiar kan ni. “Seventh-day Adventist-te chuan thiamchantirna hi Krista rinna avang liau
liauva lo awm a ni tiin kan ring. Misual
chu Isua inhlanna rinna avangin Pathian hnenah a lo kal thei a ni tih thu hi
chanchintha lairil a ni. Pathian chuan tupawh
Krista ring leh pawmtute chua a faah a pawm hmiah a ni (Johana 1:12-13; 3:3,
16),
“Thil fel taka tih, keimahni ngeia tihte
chu, chu mi avang ni lovin, a khawngaihna ang zel zawkin min chhandam ta” (Tita
3:5). Thiamchantirna hi rinna atang
chauhva neih theih a ni a, thiltih atanga neih theih a ni ngai lo. “Rinna avanga khawngaihnaa chhandam in ni;
nangmahni thawh chhuah a ni lo ve, chuti lo chu miin a chhuang dah ang e” (Eph
2:8,9)”[3]
Rinna avanga felna hi Sanctification a ni:
Rinna avanga felna kan sawi hian Justification chauh kan sawi fo țhin.
Mahse ringtu nuna thanlenna, tihthianghlimna pawh hi Justification ang
thova Pathian rinna avanga kan nuna lo thleng a ni zawk. Keimahni lam beihna leh dan zawm that tumna
lam ringawt ni lovin, Lalpan min chhandam a, Amahah ka him a, ka tana thaber a
hria a ni tih ringama Amah nena lendunna azara kan nun Pathianin min siamthar
lehna hi sanctification chu a ni. He
tihthianghlimna hi Pathianin Amah kan anna kan lo hlauh tawh kha A Fapa Kristaa
min pek let lehna, nitin Amah anna kawnga kan thanlenna hi a ni, Pathian
mithmuhah chuan țhafamkim ni
mah ila, he lei taksa hi a boral a, van taksaa thuam ka nih hma chuan țhatfamkimna nun tak tak hi kan thleng
ngai dawn lo tiin SDA BC chuan a sawi.[4]
Rinna avanga felna hi Isua nena mimal taka inlaichinna
neihna atang chauhva neih theih a ni: Rinna avang felna hi seventh-day
kohhrana inpek vang ngawtin a neih theih lohva, Sabbath serh leh insumna ațanga neih ngawt theih pawh a ni lo. Hnim phuma baptisma chan leh chawngheia țawngțaia neih chi pawh a ni lo.
Krista thisen zarah Pathian nena lengdun leh thei kan ni tih rin a,
nitin Amah nena lendunna chiahin ‘rinna avanga felna’ min pe.
Rinna avang felna min petu Isua hnenah ni lo, thil danga
inhruai luh tumna rawngbawlna hi chu rawngbawlna lem a ni: Kan
thuchah ken hi Isua zirtirna mai ni lovin, Amah Isua zawk a nih avangin Isua
hnaihtir chuang lem lo thusawi leh rawngbawlna te hi chu rawngbawlnaa kan chhal ve anih pawhin rawngbawlna khawro
leh lem mai a ni. Krista hnena hruai
tumna awm miah si lova, kohhrana hruai luh nana tuia hnimluh ngawr ngawr tuma
rawngbawlna phei hi chu kalsualna leh Pathian dodalna a ni thei. (Mathaia
23:15)
Rom
Lehkhathawn Atangin Rinna Avanga Felna
Thurin
Rom lehkhathawnah hian Paula chuan
chhandamna chungchang fiah takin min hrilh a.
Chhandamna chu mihring thiltih ni lovin, Pathian thiltih (felna) miin a
rin avanga a chan zawk a ni tih min hrilh a ni.
Ama experience hmang \angkaiin Krista a hmuh/hnua a danglamna chu
midangte pawhin Isua chu rinnaa a hmuh anga an hmuh ve phawt chuan an nunah
danglamna a thlen ve dawn tih hriain, ringtu nuna Krista pawimawh zia Rom
lehkhathawnah hian min hrilh a ni.
Rom Lehkhathawn Laimu (1:16-17)
Rom lehkhathawn laimu chu ‘Pathian
Felna a ni’. Chhandamna chu Pathian
felna rinna atang chauhva neih theih a ni. Mihring beihna leh tumna atangin engti kawng
mahin chhandamna a neih theih loh. Juda
ho tihsual pawi ber chu anmahni chaknain fel an tum vang a ni.
“Pathian
felna hre lovin, anmahni felna tihngheh tumin, Pathian felnaah an intulut si lo”
(Rom 10:3).
Martin Luther-a ngei pawhin ‘Pathian
Felna’ awmzia a hriatthiam hnuah chiah thlamuanna tak tak a nei.[5] Tihian amah ngeiin a sawi,
“Paula
Rom mite hnena a lehkhathawn hi hriatthiam ka duhna a rei tawh a, mahse he ‘Pathian Felna’ tih thumal te hian min
tibuai tlat mai a. A chhan chu Pathian
felna tih hian Pathianin misualte chu engang pawhin hrem mahse mifel a la nih
thona a sawina niin ka ngai a... chhun leh zanin ka ngaihtuah tlut tlut a.. a
tawp a tawpah chuan A zahngaihna leh khawngaihna avang liau liauvin he felna hi
a ring apiangte thiam min chantirna zawk a ni tih ka hrethiam ta a ni. Chumi atang chiah chuan vanram kawngkhar chu
ka tan inhawngin piangthar tha leh niin ka inhria a. Pathian thu pumpui chuan awmze thar ka tan an
lo nei ta a, tun hma chuan ‘Pathian felna’ tih hian keimahah huatna a siam țhin a.
Tunah erawh ka tan he thu hi hmangaihna sawi hleih theih lohva thlum thu
a lo ni ta. He Paula \awngkam hi ka tan
chuan vanram luhna kawngka a lo ni ta a ni.”[6]
Jentail-te/Pathian Ngaihsak Duhlotute Sualna (1:18-32)
Chhandamna hi sual lak ata chhandamna a
ni. Chuvang chuan Paula hian chhandamna
a sawi hmain fiah takin sualna chungchang leh mi zawng zawng chhandam ngai,
misual kan nihzia a sawi hmasa phawt a ni.
Michak te’n daktawr an ngai lova, mi bawrhsawmte zawkin an ngai a ni tih
a hriat chian avangin mi zawng zawngte tidamtu Daktawr Isua kan pan theih nan
kan sualna a sawi hmasa hi thil tihawm
reng a ni.
Pathian khawngaihna sawi uar viau mahse
Pathian thinurna pawh Paula hian a sawi uar
hle. Rom lehkhathawnah ringawt pawh hian
vawi 10 ngawt a lang a ni. Isua Krista
ring duh lotu zawng zawngte chungah Pathian thinurna a awm reng a ni tiin a sawi a ni.
Helai Rom 1:18-25-ah hian Paula’n
chanchintha hre lote engtinnge chhandam an nih theih ang tih sawi a tum lova,
Krista ring lo zawng zawngte chu chanchintha hrilh an ni emaw, ni lo emaw
thiamloh chang an ni tih a sawi zawk a ni.[7] Jentail chanchintha hrilh ni ngai lote pawhin
chhuanlam tur reng reng an nei lo, Pathian pathianna chu thilsiamah a lang tho
tho a ni. Chuvang chuan Siamtu-in a
siamchhan anga a ropuina atan an nun duh loh avangin Pathian thinurna chu an chungah a awm tho a ni tiin a
sawi.
Mahni Ngaiha Felte Sualna/Judate Sualna (2:1-3:2)
Mi sawisel țhinte hi mi an sawiselnaah chiah hian teh ta ila, an tling ngai
bik lo. Mi kan sawiselnaah Pathianin min
teh ve dawn (Mat 7:2). Kan chunga hremna
emaw thil tha lo emaw a lo thlen loh bik avangin midang aiin kan fel bik tihna
a ni lo. Pathian zahngaihnain hun tha
min la pe zawk mai a ni (Thuhriltu 8:11).
Pathian dan hi rorelna tehfung tur a ni
a. Pathian nungchang tarlangtu a
ni. Pathian nungchang hi mihring tumnaa
zawm chi a ni lo. Juda hovin an chaknaa
zawm an tum avangin Pathian leh a dan an timualpho ta a ni (Rom 9:30-32; 10:3). Tunlai Pathian dan neitu kohhran nia inchhal Adventist-te
ngei pawh hi, Paula hian Juda ho ang tho hian tihian min ti ve tho lo’ng maw?
“Nimahsela
nang Adventist hming pu i ni si a, Dan chu i rin chhan a, Pathian i chhuan a, a
duhzawng i hriat a. Dan thua zirtirin i awm avangin thil tha tak chu tha i ti
a, Danah chuan finna leh thutak awm dan i neih avangin nang ngei mitdelte
hruaitu, thim zinga awmte entu, mi fing lote tifingtu, nausente zirtirtu niah i
inring a; chutiang i nih ahnuin, nang, mi dangte zirtirtu, nangmah i inzirtir
lo maw? Nang, mi ruk ru lo tura hrilhtu, nangin i ru țhin maw? Nang, mi uire lo tura hrilhtu,
nangin i uire țhin
maw? Nang, mi rel chhiat duh lohtu, nangin i unaute i rel țhin maw? Nang, Dan chhuangtu, nangin
Dan i bawhchhiat avangin Pathian i tihmingchhe țhin
a ni maw? An ziak ang ngei khan Pathian hming chu nangmahni avangin non-Adventist-te
zingah tihchhiatin a awm ta a nih hi.” (Rom 2:17-24 tihdanglam)
Inbel chiang ngam ngat ila chu Pathian dan leh Chawlhni dik
mi tam takin an pawm duhlohna chhan hi engdang ni lovin, Pathian dan leh
Chawlhni dik neitu nia inchhalte’n kan zir loh vang a ni tih kan hre ngei
ang.
Mi Zawng Zawng Misual Kan Ni (3:9-20)
Helai thu hian mi tupawh Juda emaw,
Jentail emaw- eng kohhran mi pawh misual vek kan ni tih a sawi. Mihringte hi kan nihphung (nature) hrim hrim
pawh sual a ni. Kan sawi duh zawng leh
hmuh duhzawng pawh sual a ni. Pulpit
hmaa thusawi thiam miah si lo pawh hi an thinrim tak tak chuan ân thiam lo
tumah an awm lo. Mi țhatna ni lovin mi chhiatna sawi nuam
kan ti a, TV pawh mipain thisen chhuahna lampang en nuam kan ti a, hmeichhiate
paw’n mi chhungkaw buai leh inhau en nuam an ti bawk. Naupangte kan nih lai atangin itsikna,
huatna leh chaponain kan khat nghal a.
Chuvang chuan engti kawng mahin mihringte tan hian Pathian pawm tlak
khawp thil tha a tih theih tawh loh.
Pathian dan pek kan nih chhan pawh
misual kan nihzia min hriattirtu atan leh thiamthu sawi tur reng reng kan neih
loh nan a ni. Engtikawng mahin dan
zawmna leh thil tha tihnain chhandamna min pe thei tawh lo. Mrs. White-in tihian a lo sawi:
“Mi tupawhin ama thiltihin a sual man
bat tlemte tal a tlak ang tiin ngaihdan chhete pawh siam suh se. Hei hi thihpui khawpa rapthlak bumna a ni...
He lai thil hi an hriatthiam chian loh avangin mi tamtak Pathian faa inchhal,
mahni thiltih ring bawk si te chu misual fate an ni.” (OHC 116)
Rinna Avanga Thiamchantirna (Rom 3:21-
3:31)
Mi zawng zawng misual kan ni a, kan
thil tha tih engmahin Pathian a tih lawm theih tawh si loh chuan engtinnge
chhandam kan nih theih tak ang? Heihi
Paula’n Rom lehkhathawn puma a khel ber chu a ni ta a ni.
Thuthlung hlui zawlneite leh Pathian
dan ngei pawhin thiltih avang emaw, dan zawm vang emaw ni lo, chhandamna kawng
dang an lo sawi țhin. Chhandamna chungchangah hian engmah thil
danglam a awm tak tak thei lo; achhan chu mi zawng zawngin thil kan tisual vek
a, tumah kan thiltih atang chuan Pathian ropuina kan chang zo tawh lo. Chhandam kan nihna chu mihring felna lam ni
lovin Krista felna vang zawk a ni. Chu
Krista felna chu a ring duh apiang tan a thlawnin neih theih a ni. Hei hi mihringte tan a țha leh lutuk a, kan ring zo lo fo țhin.
Mahse a țhat lutuk
avang tak zawk hian kan ring tur a ni.
Krista
thihna kha kan thihna a ni.
2
Korinth 5:14 Mi zawng zawng thih aiin mi pakhat a thi a,
chuvangin mi zawng zawng chu an thi a ni..
Eg. Vawk rai no 9 lai mai paikaphlum ta
ila, a naupai lai zawng zawng nen an thi tel vek a, a hrana tihhlum kher an
ngai tawh lo. Chutiang chiah chuan Isua Krista thihnaah
khan Amah ringtute zawng zawng chu Pathian thinlungah kan thi vek tawh a
ni. Ka sualna avangin ka thih a tul tawh
lo, Krista thihna kha ka thihna a ni tawh a ni.
Kraws kha kan leibat tlakna hmun a ni
-
Jn 19:30 “A kin ta”
“tetelestai”: leibat tlak, chhiah pe tlak, hna zo etc. Krista thihnaah kan leiba tlak a ni tawh.
Michael V.L. Rema hla, ‘Isua kraws mak
tak chungah’ tih hla chang hnihnaah chuan tihian a chuang,
Danglamna a awm lo ve
Kraws thisen hluah chuan
Kan mawhphurhna thaibo a ni
Kan mawhphurhna thaibo a ni
Chu chu ka hlutna
Chutah chuan ka mawi a ni
Isua nun kha kan nun a ni.
-
Mk 10:45 Mihring Fapa meuh pawh rawngbawlsaka awm turin a lo kal lo
va, rawngbawl tur leh mi tam tak tlan
nan/aiawh(avnti)a a nun pe zawk
turin a lo kal a ni si,” a ti a.
-
Mt 2:22
Nimahsela, Arkeulasa a pa Heroda aiawhin(avnti) Judai ramah a lal tih a hriatin
chuta kal a hlau ta a..,
-
Heroda chu Arkeulausa’n a ai a lo awh
tawh. Heroda hmuh tur a awm tawh lo,
Heroda hmunah khan Arkeulausa a lo awm tawh zawk a ni. Hetiang chiah hian Isua chu kan ai awhtu anih
avangin Pathian rorelna hmaah chuan keini kan awm tawh lo, Isua chiah a awm
tawh zawk a ni.
“Krista
chu a felna avanga kan nun theih nan kan sualna aiah hremin a awm a. A felna avanga thiam kan chan theih nan sual
reng nei lo chu thiamlohchan tir a ni a.
A nunna chu ka ta anih theih nan kan thihna turah Ani chu a thi ta a ni”
(DA 25)
Buongleinkunga pawhin Isua felna kan
felnaa chhiar anih mai dan hi tihian a lo phuah:
Lalpa ka sualna a tama mihringa chhiar
tlak ka ni lo
Mahse I hmangaih aw nem chuan duatte-in
min lo au reng si
Ka aw hi Jakoba aw ni mah se, Esauva
thuam ka inbel si
Roluahtu tur Krista silhfena min thuam
mai hi
Lalpa ka phu hlawl lo
Ka aw hi bumtu sual aw ang Jakoba aw
ang mai lo ni
Esuava silhfen Kristaah chuan ka sualna
te min ngaidam ta
Jakoba kha Esauva a nih tak vang ni
lovin, Esauva silhfen a hak mai avang zawkin malsawmna a dawng a, chutiangin
keini pawh kan felna vang ni lovin, Krista felna kawra Pathianin min thuam
avang maiin malsawmna, chatuan nunna chu ka ta a lo ni ta a ni.
Pathian Khawngaihna Rahchhuah Pathumte
(3:27-31)[8]
o
Inchhuanna tur zawng zawng a tibo.
Inchhuanna hi chapona chikhat a ni a, sualna bul a ni. Chapona chuan midang a er țhin a, midang aia tha zawka tih a duh țhin.
Chanchintha chuan hei hi a tichhia a: mihring thiltih chu timualphovin,
a thiltihah chhuan tur reng reng a awm lo tih a lantir țhin a ni.
o
“Mi chapo chuan chhandamna hlawh tumin
a bei chiam țhin
a, mahse vanram kai thei leh kai tlaka min siamtu chu Krista felna chauh a ni”
(DA 280)
o
Engnge ni thiamchantirna chu? Mihring inngaih ropui vena zawng zawng
vaivuta chantirna, mihringin a tihtheih miah loh tihsakna hi a ni. Mihringin engmah tithei lo a ni tih a inhriat
hunah chiah Krista felna kawr ha turin a inpeih țhin.[9]
o
“Engtik hunah pawh kan sakhuana
(kohhran) nihna hian midangte aia tha bik emaw, fel bik emawa min ngaihtir
chuan- Pathian ni lovin, Setana zawkin chu chu min pe anih chiang takin ka
ring. Pathian hnena i awm tih
hriatchianna chu nangmah i intheihnghilh thak anih loh pawhin te tak te,
bawlhhlawh mai nia i inhriatna hi a ni.”[10]
o
Mi zawng zawng tan chhandamna kawngkhat
chiah siam a ni, chu chu Krista rinna atang chiahin a ni.
Juda tan leh Jentailte tan a inang reng.
o
Dispensationalism/
chhandamna kawng hrang hrang awma zirtirna a vawchhia
o
Seventh-day
Adventist-te tan chhandamna kawng dang awm anga zirtirna diklohna a tarlang.
o
Pathian dan a nemnghet:
o
“Pathian dan hi thlakthleng theih emaw,
siamthat theih emaw chu ni sela, Krista dan bawhchhiatna avanga a thih a tul
lovang” (DA 307 308)
o
“Dan
chu sual hriattirtu atan pek kan ni, Chhandamtu kan mamawhzia kan inhriat theih
nan pek kan ni” (DA 308).
o
“Dan
chuan thatfamkimna- nun thafamkim a ngiat a, nungchang thianghlim famkim;
mihringin a pek theih miah loh chu a phut a ni.
Pathian dan thianghlimin a phut chu mihringin a pe thei lo a ni. Mahse Krista chu, he leiah lo kalin,
nungchang thianghlim famkim leh sawiselbo a rawn nungin. A duh apiang tan chu nun thianghlim chu a pe
a. A nun chu mihring fate nun atan pekin
a awm a ni” (DA 762)
Dan thafamkima zawmna in min chhandam- thiltiha chhandam kan
ni- Mahse chu thiltih chu Krista thiltih a ni.
Mihring Thiltih Tel lo ‘rinna avanga
felna’ (Bung 4)
Paula chuan a thusawi, rinna vanga felna a sawi tifiah
lehzual turin entirna hmangin a sawi zawm zel a. Entir nana a hmante chu Abrahama leh
Davida-te an ni. Abrahama chungchanga
Juda ho ngaihdan chuan:
1. Abrahama’n rinna avanga felna a hmuh
nachhan chu fiahna hrang hrang a paltlang vek vang a ni (vawi sawm fiah a ni a,
hnehna a chang vek).
2. Abrahama rinna Gen 15:6 chu
serhtanna thuthlung a pawm hnuah Gen 17:4-14 a famkim chauh. Chuvang chuan rinna chu a aite chhinna mai a
ni a, thiltihin, thuawihnain rinna chu awmzia a neihtir chauh a ni.
3. Abrahama fiahna a hnehna kha ama tan
mai ni lovin, a hnua a thlah leh zelte tan pawh a ni.[11]
Mahse Paula chuan Juda ho rindan hi paihthlain, Abrahama’n a
serhtan hmaa ‘rinna avanga felna’ a hmuh tawh avangin mihring thiltih tel lo,
Pathian khawngaihna vang zawkin a ni rinnaa felna a hmuh tiin tan hmun a rawn
siam a, thiltih vang anih chuan khawngaihna ni lovin, bat anih zawk dawn
avangin, Pathianin mifela min chhalna hi mihring lam felna leh thiltih pakhat
mah awm lo a ni tiin a rawn sawi a ni.
Rom bung 4-ah hian Davida chungchang a rawn sawi leh bawk
a. Davida hi Israel mite zingah chuan mi
langsar, Pathian pawhin ‘Ka thinlung ang pu mi’ a tih hial a ni a. Mahse Davida hi mi tha famkim a ni hauh
lo. Thil tih sual langsar berte zinga mi
anih ngei a rinawm. Mi nu a uire a, a
pasal a that bawk a. Mahse a sualna chu
Pathianin a zahngaihna avangin a hliahkhuh a, a ngaidam bawk a, chuvang chuan
mi vannei ber a ni. Chutiang bawk chuan
keini pawh kan thiltih ngaihtuah lovin Pathian chuan a Fapa Isua Kristaah chuan
mi fel famkim, ‘a thinlung ang pu’ah min lo chhal hi mi vannei ber kan ni.
Keini misual ni si a, mifel famkim, vanram kal tlak han nih
mai chu mihring ngaih chuan thil theih miah loh a ni. Mahse chuvang tak chuan ‘rinna’ a ngai ta a
ni. Abrahama leh Sari chi thlah tura
‘mitthi’ ang an nih tawh hnua fa petu tho khan, Isua Kristaah chuan a
fapa/fanu-ah min rawn pawm leh ta a ni.
Abrahama’n mihring dan ang chuan chi thlah thei tawh tawh lo mah se,
Pathian thutiam chu a ring angin keini pawhin ‘Pathian felna’ hi ka tan a lo ni
tih hi ka ringngam tur a ni. He Pathian
khawngaihna hi a thukin a ril lutuk a, mihring tan hriatthiam vek theih chi
pawh a ni lo, rinnaa kan pawm mai tur a ni zawk. Pathian khawngaihna chungchanga khawnvela
lehkhabu lar ber pawl ziaktu Philip Yancey-a meuh pawhin tihian a lo sawia:
“Ka pianpui rilru
hian Pathian pawm tlak ni tur chuan thiltha engemaw tal tih a ngaiin a hre tlat
țhin. Khawngaihna tih ri hian keimahah
inhnialna a siam tlat a, zalenna tak tak
nei tur chuan nitin khawngaihna thuchah hrethiam thei turin țawngțai
ziak ka ngai a ni.”[12]
Pathian thusawitu lar tak Joyce Meyer-i
paw’n tihian a lo sawi vek bawk:
“Eng hunah pawh thil eng emaw- Pathian nena hun hmandun hial
pawh a ni mai thei- ka tih avanga thil tha engemaw phu nia kan inngaih chuan
Thlarau hruaina hnuaiah kan awm lova, kaldan phung pangai (method) kan zui ve
mai mai tihna a ni.”[13]
Rinna Avanga Felna Rahchhuah (Bung 5)
Pathian
nena inremlehna kan nei ta: Krista rinna avanga felnain Pathian
nena inremlehna min pe. Pathian nen
inzawmlehna/inlaichinna/Pafa nihna/inkawmngeih theihna/lendun theihna tunah
ngei min pe. Pathian thinurna kan
chungah a awm tawh lo. Mihring chu
misual la ni tho mahse Pathian a hlauh
atul tawh lo, Krista’n a thihsak tawh avangin Pathian nen an inrem tawh
tlat a ni.[14] Martin Luther-a țawngțaina
hi han chhiar ve teh:
“Ka thlarau sual laka a fihlim leh
thianghlim vang emaw, khawngaihna phu zo tura ka that tawk vang emaw a I hnena
lokal ka ni lo;I dan ka zawmthat avanga i hmel hmu ngam taa I hnena thu rawn
thlen ka ni hek lo.
Ka rilru tinrengah hian sualna leh
inchhirna chuan rorelin thil tha pawh thil tha loah a chantir zel țhin a.
I
hmangaihna siper enchhuahpui ve ka tum changte hian chhunglam atangin ka inrin
loh laia min hnehin sualah bawk min hruai kir leh țhin tih ka hria.
Ka
damchhung zawngin thil tha chu ti tehreng pawh ni ila, ka thil lo tih tawh
zawng zawng man kha ka rul seng chuang lovang;
Mahse
ka sualna te chu zan ang maiin thim mah se, I Fapa ka rin avangin I hmel hmuh
ka ngam a ni.
Amahah
chauh chuan ka rinna ka nghat a, I Fapa ka rin avangin huai takin zahngaihna
lalthutthleng chu ka rawn panin nang chu ka rawn kawm ngam che a ni.
Chhandamna
chu Aw Lalpa, tling zo lo teh mah ila, ka tan a chiang tawk a ni, Isua ka tan a
thi si a.”
e.g. John F. Kenedy-a leh a fapa. A fapa-in a pa president ni mah se, a duh duh
hunah a pa hnena kal phalna(rights) a nei.
Keini pawhin chutiang bawk chuan tling lovin fel famkim lo mah ila,
Krista thisen zarah vana kan Pa hnenah duh duh hunah kal theihna (rights) kan
nei. Pathian țhian Krista thisen zarah kan ni leh thei ta (Johana 15:15).
Thlarau
Thianghlim pek kan ni: Isua Krista ringtute chu Thlarau Thianghlim
pek niin, chu Thlarau Thianghlim chuan Pathian hmangaihna kan thinlungah rawn
dahin, Pathian dan kan zawm theih ngai loh chu kan lo zawm thei ta a ni.
Thiam
loh chantir rorelna chu thiamchantir rorelnaah Krista’n a rawn thlak ta: Adama thlahte zawng zawng chu sualna
avangin thiam loh chang kan ni a. Mahse
Adama pahnihna Isua Krista felna avangin, a ringtu apiangte chu thihna leh
thiamlohchantirna ațanga fihlimin
rorelna pawh kan tan chuan thiamchantir rorelna a lo ni ta a ni. Chuvang chuan rorelna hlauh tur a awm tawh
lo.
“He miah hian kan chungah hmangaihna a
famkim tawh, rorel nia hlau lova kan awm theihah hianin; ama awm anga khawvelah
hian kan awm avangin. Hmangaihnaah chuan hlauhna reng a awm lo: hmangaihna
famkimin hlauhna a hnawt chhuak zawk țhin
a ni, hlauhnaah chuan hremna a awm si a; a hlautu chu hmangaihnaah a la famkim
lo a ni.” I Johana 4:17, 18
Rinna
Avanga Felna rah Kristaa Nunthar – Sanctification (Bung 6)
Baptisma-in Krista Nen Min Suihfin Tawh
Avangin Suala Nung Thei Kan Ni Tawh lo:
Baptismaah Krista thihna kan tawm tawh avang leh a thawhlehna azarah Ama
nun min pek tawh avangin suala awm thei kan ni tawh lo. Ringtute tan chuan nun chu Krista a lo ni ta
a ni.
e.g.
Martin Luther-a chuan thlemtu Diabola’n min thlem tuma ka thinlung kawngkhar
kik a, “Martin Luther-a a awm em?” tih a rawn zawhin. Isuan tihhian a lo chhang țhin, “Tunhma chuan Luther-a chu a awm țhin, tunah chuan Keimah ka awm tawh
zawk” a lo ti țhin a.
Kawngka rawn hawngtu kuta kilhna ser a hmuh chuan baklengin Diabola chu
a tlanchhe țhin a ni tiin a sawi.
“Thil
tha ti atan Krista Isuaah chuan
siama awmin ama kut chhuak kan ni si a; chu thil tha tih chu kan awmna turin
Pathianin a buatsaih lawk a ni” Ephesi 2:10.
Pathian thuawih turin Zalenna famkim ka
nei ta: Krista zarah kan mithar, mi nung, siamthar kan lo ni leh ta
a. Sualna
chuan kan chungah thu a nei tawh lo (6:14).
Mahse hei hian Sualna chuan thiamchang tawh mihring chungah engmah a tithei
tawh lo tihna ni lovin, sualna chuan tibuai leh pawh ni mah se, chhantu Lalthar
Krista a nei tawh tihna zawk a ni.
Ringtu chu a thihni thlengin sualna chuan a la tibuai zel ang, mahse
tunah chuan Krista ta a nih tawh avangin sualna chu bei let turin zalenna
famkim an nei tawh zawk a ni.[15]
“Sualnain in chungah thu a nei dawn
tawh si lo, dan rorela awm in ni lo va, khawngaihna rorela awm in ni zawk si a” (6:14) tih hi a awmzia engnge ni?
1) Dan rorelna hnuaiah kan awm tawh lo
a)
Dan
chuan tihtur min hrilh a, thei turin chakna min pe lo (Rom 2:14-16)
b)
Thiam
loh min chantir, min siam tha si lovin kan that lohzia leh tlin loh zia a
tarlang (Rom 3:19, 20)
c)
Sual
pu taksa kan nihna a tireh lova, a ti nung/langchiang zawk a ni. (Rom 5:20)
d)
Sual
saltang(thiamlohchang leh thi tur) kan nihna atangin min tifihlim thei lova,
thuawih thei turin min chhuah zalen thei hek lo.
2) Khawngaihna rorelna hnuaiah kan awm ta
a)
Thuawih/Dan
zawm thei turin chakna min pein min kaihruai
b)
Kan
thiltih ațanga teh tlin kan nih tawh loh avangin
thiamlohchantirna a awm thei tawh lo.
c)
Lawmna
leh hmangaihna kan thinlungah a siam.
d)
Sualna
rorelna hnuai ata min chhuah zalen a, thuawihna nun min pe[16].
Krista rinnain Ringtu nunah danglamna a
siam: Ringtu chu Pathian bawih (Pathian
hmanrua) a lo ni ta a, a nunah thianghlimna leh hmangaihna a lo lang chhuak ta
a ni. Chatuana nunna pawh a hun rei lam
ni mai lovin, Chatuana nungtlak nun Kristaah chuan a lo nei ta a ni. Mahse engtik lai mahin he chatuana nunna hi
mihring hlawhchhuah a ni ngai lova, Pathian thilthlawnpek mihringin Krista a
rin avanga a lo dawn mai a ni.
Dan leh Khawngaihna (Rom 7 & 8)
Bung 7:1-4-ah hian Paula chuan dan leh khawngaihna
chungchang hi inneihna angin a rawn tarlang
phawt a. Ama experience ațangin a ngaihdanah chuan miin dan zawm
ațanga chhandam nih a tum chhung chuan
sualna hnuaiah a la awm reng niin a ngai.
Heti laiah Paula hian hmeichhe pasal hi dan nge, sualna zawk a rawn sawi
chiah lova, engpawh ni se, dan chuan sualna a simtir thei lova, tihlan chian chiah a theih avangin chu pasal
lak ațang chuan Krista thihnain min rawn
tifihlim a, pasal thar atan Krista chu a nei thei tawh a ni tih a sawi.
Paula hian dan hian chhandamna min pe thei lo tih sawi a
rualin; dan hi țha lo leh sual
angin miin an ngai ang tih hlauvin Rom 7:12, 14-ah hian dan nihphung “fel,
thianghlim leh țha, thlarau
lam thil” a ni tiin a rawn sawi a. Mahse
harsatna chu danah ni lovin, mihringa sualna awm zawk hi a ni tiin a rawn sawi.
Awle Rom bung 1 – 7:4 thlengin Paula hian danin min chhandam
thei lova, khawngaihna chiahin min chhandam zawk a ni tih a rawn sawi a. Bung 7-ah hian khawngaihnaa chhandam tawhin
ama chaknain dan a zawm thei em tih a rawn khel leh ta a ni.
Rom bung 7-ah hian Paula hian misual, piangthar lo chanchin
a sawi lova, Isua ringtu, Pathian khawngaihnaa lawm fo thin(v 25), leh Pathian
dan pawh ngaina tak, zawm pawh nasa taka tum țhin a sawi a ni.
Mahse hemi hian tum engang mahse dan a zawm thei tlat lo. A tum nasat pawh leh a hlawhchham chiang zel
mai bawk si, engtin nge a zawm theih tak ang?
Bung 8:1-4 hian mihringa thilthar awm a rawn sawi ta a. Hei hi Krista ringtu apiangte nuna awm țhin, Krista nun, Thlarau Thianghlim chu
a ni. Misual dan zawm thei ngai lo khan
dan a zawm thei ta thut ni lovin, Krista a rinna avangin Thlarau Thianghlimin
thinlung thar a pe ta a, chu chu miin rinnain Krista a vawn veleh a ta a lo ni
ta țhin a ni. Mahse kan hriat reng tur chu he thinlung thar
hian thinlung hlui kha a rawn theh bo hmiah a ni lova, a pahnihin a awm kawp a
ni ta zawk a ni. Tunah chuan misual chu,
Krista felna neiin, Pathian hmaah mi thafamkim a ni a. Mahse tisa thinlung erawh van a thlen hma loh
chuan a la nei zel dawn a, a nunah indona a lo awm ta a. Nitinin a nunah tisa leh thlarau chuan
chungnun zawk inchuhin an indo ta thin a.
Mahse Thlarau lam thil kan thlan phawt chuan tisa-in kan chungah sualna
a nei tawh lo. Engpawh nise Isua
ringtute chu anmahniah Isua a awm tawh tlat avangin sualnain a hneh thei
lo. Thlarau hruaia awm an nih avangin
Pathian fate an ni a, Thlarau Thianghlimin Pathian fa an ni tih inhriatna pawh
chiang takin a neihtir ta a ni.
Galatia
Mite Hnena Paula Lehkhathawn Atangin ‘Rinna Avanga Felna’
Galatia
rama kohhrante hi Krista chanchintha amah Paula ngeiin puanga a din kohhran
duhawm leh thangduang tak an ni. Mahse
Paula awm loh hlanin Juda Kristian thenkhatte Galatia ramah hian zuk kalin
Paula leh a thuchah chu an zuk sawisel a.
Paula chu apostol tak tak ni lo, mi tihdan copy mai mai leh mahnia inti
apostle chawp mai mai a ni tiin an sawi a.
Tin, Isua rinna avang liau liau va chhandamna a sawi țhin pawh chu dawt mai a ni, chhandamna chu Isua rin leh dan zawm inkawp
zawk hi a ni tiin an zirtir a.
Chhandamnaah hian dan zawm pawh a tel avangin serh tan leh thuthlung
hlui serh leh sang zawng zawng pawh a la pawimawh vek a ni tiin an sawi tel
bawk. Paula chuan a hriat veleh a rang
arangin lehkhathawn a ziak nghal a. Juda
zirtirtute dawt thu sawi chu paihthlain, chhandam nan chuan Isua rinna chiah hi
a tawk a. A dang felna leh thianghlimna
chu chu rinna rahchhuah chu a ni tiin a rawn sawi fiah ta a ni.
Galatia
lehkhathawn hi AD 57/58 vela ziak niin mithiam tam zawk chuan an pawm. He lehkhathawnah hian Paula chuan Krista
ngeiin a koh chhuah apostle anih zia leh zirtir dangte pawhin apostle a nihna
an pawmpui thua bul țanin, Chhandamnan eng dan pawh, Mosia dan emaw, Pathian dan sawm
emaw a \angkai loh dan leh dan zawm chhandam nana hman tum a pawi theih zia a
ziak a. Tin, Kristiante chu sualna leh
dan thuhnuai ata Krista’n min chhuah zalen tawh tih a sawi bawk. Chutih rual chuan sual tih phal a ni ta a
tihna erawh chu a ni hauh lo. Rinna
avanga Thlarau Thianghlim zarah chauh zawk dan chu kan zawm famkim țhin a. Chu dan zawm famkimna chu
hmangaihnaah tarlanin a awm țhin a ni tiin Galatia lehkhathawnah hian
a ziak a ni.
Hei hi Paula hmelmaten an sawi dan chu
a ni:
·
Isua
rinna + Dan zawm(Serh tan/Juda nih/Sabbath etc. etc, perfectionism) =
Chhandamna
Paula erawh chuan heti hian a rawn sawi
dik ta a ni:
·
Isua
kraws + Rinna = chhandamna /Thlarau Thianghlim/hmangaihna/Nun thar/dan zawm
nun/ etc
Galatia lehkhathawn ațanga chhandamna mathematics/formula
dang awm theite:
·
Dan + hruaina ═
Tisa thiltih
·
Thlarau
+ hruaina ═ Nunthar
·
Dan ˃ bawih/sal ═ fear
e.g. Quavadis thawnthuah chuan sipai
za hotu chuan sal nula a hmangaih a, dan hmanga tiluih na nena inhmangaih tir a
tum a; mahse nula chuan, ‘i sal ka nih sa chuan ka tan hmangaih theih che i ni
hlei nem, min chhuah zalen phawt la, ka hmangaih thei ang chen’ a ti. Chutiang chiah chuan Pathian hian tihluihna
leh inkhuahkhirhna chuan hlauhna bak a thlen lo tih hriain Kraws-ah kan
mawhphurhna leh hlinna sual leh dan thlengin a hlip vek a, Amah kan hmangaih
theih nan zalenna famkim a khawngaihnain min pe. Chuti taka hmangaihna leh inpekna thuk chuan
mihring/misual thinlungah Pathian hmangaih letna a rawn siam ta a ni.
`OUTLINE by J.
Vernon McGee
I. Introduction,
Bung 1:1-10
A. Chibai bukna, vv. 1-5
B. Lehkhathawn thupui —Thuhmahruai thin țhawng, vv. 6-10
II.Paula mimal
thil, Bung 1:11— 2:14
Paula apoltol
anihzia leh a chanchințha puan ropuina
A. Arabia rama Paula thil tawn, Bung 1:11-24
B. Jerusalema Paula leh apostol dangte intawnna, Bung
2:1-10
C. Antiokei khuaah Paula leh Petera, Bung 2:11-14
III. Doctrine,
Bung 2:15 — 4:31
Rinna avanga
felna
Rinna vrs. Mihring thiltih, zalenna vrs. saltanna
A. Rinna avang felna — doctrine sawifiahna, Bung
2:15-21
B. Rinna avanga
felna — Galatia miten an phatsan, Bung
3:1-5
C. Rinna avanga
felna — Abrahama ațanga entirna, Bung
3:6 — 4:18
D. Rinna avanga felna — Hagari leh Sari ațanga zirlai, Bung
4:19-31
IV.Rinna avanga
felna thiltiha langchhuak, Bung 5:1 — 6:10
Tharauva
Tihthianghlimna (Sanctification)
Thlarau vs. Mihring thiltih/dan rinna, Zalenna vs. Saltanna
A. Rinna avanga felna hmuh hnua dan chhandam nan/chian
nan rinchhan leh si chu khawngaihna ațanga tlukna, Bung 5:1-15
B. Rinna avanga felna leh Thlarauva nun zelna-in
Thlarau rah a rah chhuak, Bung 5:16-26
C. Rinna avanga felna leh Thlarau rahin Kristian nun
diktak a siam, Bung 6:1-10
V.Tlangkawmna
leh thawntu autograph, Bung 6:11-18
A. Paula’n amah ngeia a ziak, v. 11
B. Paula testimony, vv. 12-18
1. Krista kraws
vs. serhtan, vv. 12-15
2. Paula taksaa
Krista kutziak, vv. 16-18
Rinna
Avanga Felna Thurin Pelagius-A Leh Augustine-A Zirtirna Atangin
Pelagius-a
(AD
354-418). British puithiam, nungchang
thianghlim leh zahawm tak, mi zawng zawngin an ngainat leh khawvel hmun hrang
hranga zirtir kual țhin a ni. Mihring chungchangah hian thil a tha zawnga
thlir țhin a ni a. Duhthlanna a chawisang a, chutih rualin Adama
sualna kha entirna tha lo lam a ni tih bak chu Adama sualnain a thlahte a
nghawng lo –ah a ngai. Pelagius-a
zirtirna tlangpuite:
-
Mihringin thil tha ti turin duhthlanna a nei, a thu thu a
ni.
-
Khawngaihna tel kher lo pawhin miin thil tha a tih tlat
chuan chhandam a ni thei tho.
-
Khawngaihna hi Kraws-ah ni mai lovin, Eden huanah
tihtur leh tih lohtur, dan min pek kha
khawngaihna intanna a ni.
-
Sual chu engdang ni lovin, mahni duhthu ngeia dan
bawhchhiatna hi a ni.
-
Mat 5:48- Pathianin ti tura min phut chu ti thei turin
chakna min pe ngei ngei țhin.
-
Krista hnapui ber chu kan entawn tura nun a ni.[19]
Augustine
(354-420).
Tleirawl tirh phat ata sual rawngbawl țhin a ni. Hmei a nei a, mipat hmeichhiatna leh khawvel
nawmsak bawlnaah nasa takin a tlan a, hmelma pawh tamtak a siam bawk. Mahse khawngaihna rinchhanin a insiam tha
leh. Augustine-a thurin tlangpuite:
-
Chhandamna hi khawngaihna atang liau liauva neih a ni;
mihring thiltih a tel lo.
-
Adama chuan duhthlan theihna a nei a, mahse a thlahten kan
nei tawh lo. Sual bak thlan tur kan nei
tawh lo.
-
Pathian khawngaihna chu chhandam tura ruatlawk-te tan chuan
hnar theih a ni lo.
-
Boral tura ruatlawkte chu an thiltih avangin thiamlohchantir
an ni.
Eugene Peterson-a chuan heti hian
Augustine-a leh Pelagius-a a khaikhin:
·
Augustine-an Pathian khawngaihna atangin bul a tan a,
Pelagius-a erawh chuan mihring tumna leh beihna atangin bul a tan thung.
·
Augustine-a chuan Pathian khawngaihna a um a, Pelagius-a
erawh chuan thiltha tih atangin Pathian tihlawm a tum thung.
·
Kristian te hi a theory-ah chuan Augustinian kan ni a, mahse
a practical-ah chuan Pelagian kan ni.
Kan mihringpuite leh Pathian tihlawm tumin theih tawpin tan kan la a ni.[20]
Pelagius-a zirtira hi Carthage (418)
leh Ephesi (431) inkhawmpui chuan a hnawl a.
Augustine-a zirtirna erawh tun thlengin a la ding zel a ni. Calvin-a te, Martin Luther-a te leh Reformer
tamzawkte pawh khan Augustine-a hi an
zui zel a ni. Amaherawh chu
predestination doctrine ringtu a ni a.
Adventist-te chuan Augustine-a zirtirna hi kan pawm a, mahse
predestination chungchangah chuan Armenianism zirtirna kan awn zawk niin a
lang. Adventistte’n kan rin danah chuan:
-
Chhandamna hi khawngaihna atang liau liauva neih a ni;
mihring thiltih a tel lo.
-
Adama chuan duhthlan theihna a nei a, mahse a thlahten kan
nei tawh lo. Sual bak thlan tur kan nei
tawh lo
-
Duhthlanna nei thei tawh lo chu Kristan a thisena van
kawngkhar rawn hawng lehin duhthlan theihna a khawngaihnain min rawn pe leh ta.
-
Khawngaihna chu mi zawng zawngte hnenah pek a ni a, mahse
miin a duh loh tlat chuan a hnawl thei.
Vawi tamtak chu Mizoram Adventist-te
hian, Pelegius-a zirtirna hi kan tharthawh leh țhin.
Adventist kohhran thenkhatah Augustine leh Pelegius-a zirtirnaah hian
khawnge dik zawk ka zawhin, Pelegius-a dik zawka ngai an awm fo țhin.
Hei hi rawngbawltute thiam loh a ni, chhandamna thuah hian kohhran mite kan
zirtir chiang lo a ni.
Rinna Avanga Felna Chungchanga Buaina
Rinna avanga felna Thurin Kristiante Danglamna:
Sakhaw dang zawng zawngte chuan chhandamna hi
mihring thiltih ațanga neih tur niin an sawi vek. Rinna avanga chhandamna thurin hi Kristiante
sakhaw dang zawng zawngte laka tidanglamtu bik a ni.
“Mihring hi ama thiltih atangin a
inchhandam thei a ni tih zirtirna hi sakhaw diklo ho zawng zawngte innghahna
lungphum a ni; tunah chuan hei tho ho Juda sakhua innghahna lungphum pawh a lo
ni ve ta. He zirtirna hi Setana hmuhchhuah
a ni. He zirtirna hi pawm anihna hmunah
reng reng chuan, mihringin sual do turin chakna a nei lo” (DA 35, 36).
Sakhaw
dangte chuan mihring thiltih chawisangin mihring tan chapona tur thil an zirtir
a. Kristian zirtirna erawh chuan mihring
a titlawm vek a, mihringah chhuan tur pakhat mah a dah lo.
“Engnge ni rinna avanga thiamchantirna chu? Mihring inngaih ropui vena zawng zawng
vaivuta chantirna, mihringin a tihtheih miah loh tihsakna hi a ni. Mihringin engmah tithei lo a ni tih a inhriat
hunah chiah Krista felna kawr ha turin a inpeih țhin.” (White, The Faith I Live By, 111)
Edena
Buaina:
Ngaihdan
chi hnih, rinna leh mihring thiltih hi Eden huan ațanga Adama leh Evi-te an chhuah phat
atang khan an buaina a ni nghal tawh a ni.
·
Adama leh Evi: theipui hnah vs beram vun
·
Kaina leh Abela: Rinna vs mihring thiltih
Thuthlung Hlui Huna Buaina:
Isaia 58-a a landan chuan Thuthlung hlui huna Israelte mite kalsualna
kha Pathian an ngaihsak loh vang emaw, an țawngțai ngai loh vang emaw, Sabbath an
bawhchhiat vang emaw a ni lo. Pathian
rinna leh a khawngaihnaa innghah ngamna an tlakchham vang zawk a ni. Ezekeila pawhin dan zawmna leh thuawihna hi
Pathian khawngaihna leh thinlung thlakthlengna ațang chauhva lo awm thei a ni tih a sawi
a, (Ezek 36:25-27) Mahse vanduaithlak takin chu chu Juda ho ten hre thiam lovin
anmahni chaknain an tum a, an boral phah ta hlauh a ni. Mika 6:6-a landan paw’n Israelte khan inthawi
emaw, inpumpekna emaw an tlachham a ni lo.
Pathian rinna leh khawngaihna an tlachham tho kha an kalsualna a
ni. Paula’n a (Rom 9:30 – 32; 10:2-3) sawi
dan chuan, Israelten Pathian an hmuh fiah theih loh chhan chu eng dang ni
lovin, rinna ni lovin mihring thiltihin Pathian tihlawm an tum vang a ni tih a
sawi, Pathian felna-ah an intukluh duh
loh avangin Pathianin a kalsan ta a ni.
Thuthlung Thar Huna Buaina: Thuthlung thar hunah pawh hian vawi tam
tak rinna avanga felna thurin chungchangah hian inhnialna leh buaina a chhuak a
ni. Galatia kohhranah a chhuak a, Rinna
avanga felna thurin chian loh avangin Kristian inkhawmpui hmasa ber chu
Jerusalemah kohin a awm bawk a (Tirh 15).
Isua hun lai leh apostol-te hun laia rinna avanga felna thurin
chungchanga an buaipui berte chu tudang ni lovin, Juda kulmut, a bikin
pharisai-te kha an ni.
Pharisai: Pharisai-te tih hming a lanna hmasa ber chu
B.C.168 kuma Antiochus Epiphanes-an Juda sakhua a tihbawrhban tum khan a ni.[21] Pharisai-te hi Juda sakhuana leh nungchang lo
dal zel duh loh vanga inla hrang pawl an ni.
Pathian thu an zir nasa em em a, thawhlawm leh sawma pakhatah an rinawm
a, Isua sawi dan chuan an huana thlai te ber thlengin sawma pakhat an pe vek a
ni (Mat 23:23). Tin, chumai bakah
rawngbawlnaah thahnem an ngai em em a, mi pakhat lek pawh Chawlhni dik serhtir tur
chuan tuifinriat leh khawmual an kal hel peih hial a ni (Mat 23:15). Thianghlimna leh faina an ngaina a, kutsil
lova chawei an duh lova, bazar atanga haw an nih phei chuan chawei hmain an
inbual hmasa te te thin, tin thleng, no, bungbel engkim fai takin an sil ngei
ngei bawk (Marka 7:1-4). Tawngțai mi an ni bawk a, nitin țawngțaina regular taka an hman mai bakah
chawlhkar tin vawi hnih tal chaw an nghei bawk țhin (Luka 18:12). Sabbath serh chungchangah pawh an uluk zia
chu rit chawi hlek pawh an duh lo hial a ni (Johana 9:16). Messia nia inchhalte an finfiah dan pawh hi
fakawm angreng tak an ni. Messia nia
inchhal an tam avangin Pharisai-te hian chutiang an awm reng rengin Bible
atangin uluk takin an finfiah zel țhin.
Isua ngei pawh pharisai-ho hian vawi leh khatah a pawng a puiin an hnawl
hauh lo. Kum 3 chuang enthlatu-te nen an
zirchian hnuah thutihtlukna an siam chauh a ni.
Mihring tihtheih ang chin zawng zawng chu tihhmaih an nei lo ti ila kan
tisual tam lovang. Pathian dan an
ngaisang a, chawlhni an serh uluk a, rawngbawlnaah pawh thahnem an ngai, ei leh
inah pawh an fimkhur; mahse an tihsual chu ho te anga lang, chatuan atana pawi
khawih si a ni. An tihsual chu ‘Rinna
avanga felna’ mihring thiltih ni lo, Pathian felna rin kha an tithei ngang lo
va, chuvang chuan tunthlengin a chhe lam tehkhin nan hman an la nih phah ta a
ni. Rinna tel lova mihring thiltih zawng
zawng hi sual a ni a (Rom 14:23), hmangaihna vang ni lo, Pathian tihlawm leh
chhandam nih duh vang ringawta thil tha tih hi Pathian rin zawhlohna a ni(I Kor 13:1-3; Isaia 1:11-14: Rom 9:31,32). Pharisai-te awm dan hi ‘rinna avanga felna’
thurin pawm lo emaw hrethiam lo emaw chunga mihringin Pathian tan a tih theih sang
ber a ni ti ila kan tisual tampui lo ang.
Isua leh Rinna Avanga Felna Thurin:
Isua khan ahran pain rinna avanga thurin hi sawfiah a tum kher lo va,
mahse a nun leh thusawi zawng zawngte kha rinna avang felna thurin vek a
ni. Luka 15-a tehkhin thu a sawinaah
chuan mi fel sawm kua leh pakua sim chuan tur nei lote aiin misual pakhat sim
chungah vana mi an lawm zawk tih thu a
sawi. Hemi bung vek, fapa tlanbo
thawnthuah chuan, fapa tlanbo zawk lawm leh chawimawi anih laiin a u zawk, a pa
rawng rinawm leh taima taka thawktu chu pawn khaw thimah a awmtir bawk. Tin, Farisai sakhaw mi ai chuan chhiahkhawntu
eiruk hrat zawk chu thiamchangin a inah a haw tir a (Luka 18:9-14). Tin, Juda ho Sabbath serh thianghlim ngai
pawimawh em em maite hnenah chuan, “inthawina aiin khawngaihna ka duh zawk”
(Mat 12:7) tih thu a sawi leh bawk. Tin,
Samari mitha tehkhin thuah pawh Juda puithiam leh Levia chi ni lovin,
Jentail-te ai pawha hnam tenawm zawka an ngaih Samari mi chu chanvo tha a pe a,
missionary atana a tirh chhuah hmasak ber pawh, nuthlawi pasal panga lai nei
tawh, missionary-a a kal laia a kawp phei chu a pasal tak ni lo lehnghal a
ni. Grep huana inhlawhfa thawnthuah lah
tlai ni tlak dawn tawha thawk leh zing ațanga thawk tawh hlawh inang chiah chiah
a hlawhtir bawk. Chuvang chuan Krista
thuchah kha ngun taka zirchian chuan thiltih avanga felna ni lovin ‘rinna
avanga khawngaihnaa chhandamna/felna’ thurin hlir a zirtir a ni.
Apostolte Hnua Buaina: “Kohhran dingtir kha Juda sakhua zirtirna laka a inven
chhung kha chuan mihring thiltih ni lovin rinna avanga chhandamna thurin Paula
zirtirna kha an uar chho zel a. Mahse
Juda sakhua zirtirna nena inbeihna a lo reh tak hnu chuan, thuawihna ațanga chhandamna hriatthiam awlsam zawk leh mawl zawk chu a
lo lar leh ta tial tial a ni” [22]
Hun Laihawl Lai: Hetih hun lai hian kohhran ngaihdanah
chuan Pathian zahngaihna chang tur chuan mihring tihtur a nei a, chu a tihtur
chu misual khawngaihna ngai tih inhriat a, Pathian leh kohhran hmaa
inngaihtlawm a ni, tichuan Pathian chuan mi chutiang lakah chuan chhandamna pek
a ba let ta niin an ngai. Mihringin
Pathian khawngaihna hlawhchhuak turin thil a tih ve a ngai niin an ring.
Chhandamna
chu Pathian leh mihring tangkawpin an neih a niin an ngai:
“Pathian chuan tumah thlei bik lovin a
rel a. Mi tupawhin thiamchantirna chang
thei tura a tihtur hmasa a tih phawt chuan, chumi chu thiamchangtir a ni ngei țhin. A tihtur a tih
loh erawh chuan thiamlohchang a ni thung.
Pathianin hleihneih leh duhsakbik neih a duh lo, an thiltih ang zelin
dik takin a rel sak țhin a ni”[23]
Chritian mysticism:
Hengho ngaihdan chuan mihring hian Pathian hi chhawng thumin a hre thei
a. A hmasa ber chu thilsiam leh chhia
leh tha hriatna atangin, a pahnihna chu Kohhran doctrine leh zirtirna ațangin, a pathumna chu mihring thlarau
leh Pathian thlarau inpawlna atangin niin an ngai. A chhawng thumna thleng tur chuan mahni
intihhreawm te, chawnghei te, mahni inphatsan te a ngai a. Hemi nun a thlen tawh chuan mihring
thlarauvah Chatuan Fapa chu a lo piang tawh niin an ngai. He mi stage thleng tur hian nasa takin an bei
țhin. [24] (Tunlaia mi thenkhatin Thlarau Thianghlim leh
piantharna neih an tum dan nen hian a inzul khawpin ka hria- CVL)
Rinna Avanga Thiamchantirna chungchanga
Roman Catholic leh Siamthatute (Reformers) te Inanlohna:
Roman Catholic chuan rinna avanga felna thurin hi an pawm
tho va, mahse mihringin tihtur a nei ve niin an ngai. 1546 Trent khawmpui chuan hetiang hian an
hrilhfiah:
“Mi tupawhin misual chu a rinna avang
ringawtin thiam a chang a tih chuan; chumi awmzia chu khawngaihna azara
thiamchantirna chu nei turin engmah tih a ngai lo, mahni lam inpuahchahna emaw,
mahni lam duhna emaw a awm a ngai kher lo, a tih chuan chumi chu hremhmun fa ni
rawh se”[25]
Protestant Siamthatute-te erawh chuan thiamchantirna,
misualte mifela puan kan nihna-ah mihring tihtur pakhat mah kan nei ve miah lo
niin an ngai. Hengte hi Rinna avanga
felna chunga an inan lohna langsar zualte chu a ni:
|
Roman
Catholic
|
Siamthatute
|
|
Mifel
ni tura siam
|
Mifela
puang
|
|
Felna
inpe chhawng (pipe-a tuilak ang)
|
Felna
chu papek tawp/ neihtir tawp
|
|
Thiamchantirna
chu thil thleng mek a ni
|
Thiamchantirna
chu vawilehkhata thil thleng a ni
|
|
Pathian
ngaihsaktute thiam a chantir
|
Pathian
ngaihsak lotu, misualte thiam a chantir
|
|
Mifel
leh misual nih kawp 50%+50%
|
Simul
justus et peccator 100%/100%
|
|
Kohhran
thuawihna ațanga thiamchantir
|
Rinna
avanga thiamchantir
|
|
Thiamchantirna
chu mihring lam thil
|
Thiamchantirna
chu Krista lampang zawk[26]
|
Roman Catholic te chuan Thiamchantirna/rinnaa felna hi tum
khata lo thleng ni lovin zawi zawia lo awm ni zawkin an ngai. An ngaihdanah chuan:
“Thiamchantirna chu vawilehkhata lo awm
ni lovin kan damchhunga lo awm zawk a ni.
Mihring chu Krista hnathawh zawhsa a rin avangin thiamchantir a ni lo; A
damchhung zawng kohhran thuawihna leh kohhran sacrament tha taka a tih erawh
chuan thiamchantirna chu a nei thei. He
khawvela a damchhunga thiamchantirna chang tura a tih hman lohte chu purgatory-ah
a chhunzawm dawn a ni.”[27]
Protestant siamthatute thurin leh Roman Catholic thurin
kaihtawi chu hetiang hi a ni:
|
PROTESTANT
|
ROMAN
CATHOLICS
|
|
Sola scriptura (Bible chiah)
|
Thurochhiah
|
|
Sola fide (Rinna chauh)
|
Mihring thiltih
|
|
Sola gratia (khawngaihna chauh)
|
Mihring thiltih that
|
|
Solo Christo (Krista chauh)
|
Mari leh mithianhlimte ngensakna
|
|
Soli Deo gloria (Ropuina Lalpa tan chauh)
|
Mihring chapona
|
Hemi ka rawn tarlanna chhan chu a chang chuan keini
Adventist-te hian hre lovin emaw hre reng chungin emaw, protestant thurin ni
lovin Catholic ho thurin zawk hi kan tlangau pui fo țhin.
Chhandamna chu Kraws + thuawih/kohhran dik zawm ațanga neih theih angin kan sawi țhin.
Adventist kohhran thenkhat, Rinna avanga thiamchantirna thurin ka
zirtirna hmunah protestant thurin ni lo, catholic kohhran thurin zawk anga kal
duh tlat pawl Adventist kohhran upate leh hotute zingah ka hmu fo! Roman Catholic sakawlh tia sawi sawi si hian,
sakawlh chawhlui kan lo kilpui ve reng ang e?
Catholic-in thiamchantirna thurin an pawm duh tlat loh chhan chu
Catholic kohhran pawn lamah chhandamna awm theia an pawm duh loh vang a ni, a
chhan chu an ngaihah chuan Krista tih leh kohhran tih hi inang renga an ngaih
vang a ni. Adventist mite zinga rinna
avanga thiamchantirna thurin pawm tha duh lo ho pawhin an pawm duh loh chhan
tam ber nia lang chu Krista aia kohhran an dahsan vang niin niin a lang.
Adventist Kohhran leh Rinna Avanga
Felna Thurin
Rinna
avanga felna hi Seventh-day Adventist thurin laimu a ni. Din tirh anih lai vel ata Rinna avanga felna
thurin hi hre famkim lo mai se, Krista biakbuk rawngbawlna atangin an zir a,
sawpuitu Krista zara mi fel an nih maina chu an tuipui em em țhin.
Hetih chhung hi chuan kohhran a phur a, chak takin a thang a ni. Mahse a hnuah doctrine dang sabbath te, dan
chung chang te, insumna chungchang te, mitthi chungchang te buaipui anih lai
khan doctrine lairil ‘rinna avanga felna’ thurin hi an theihnghilh titih ta mai
a. Mrs White-i pawhin tihian a sawi
hial, “A nawlpuiin dan kan sawi kan sawi
a, Gilboa tlang ruah leh dai reng rengin an tih hnawn ngai loh ai maia khawro
kan nih thlengin dan kan sawi a ni” {RH, March 11, 1890 par. 13}.
Kum
1888 kumin E.J. Waggoner-a leh A.T. Jones-a te chuan rinna avanga felna thurin
hi kohhranah an rawn pu lut a. Mahse
chutih laia Review and Herald editor Uiah Smith te, GC president G.I. Butler-a
te leh mi thenkhat te chuan dan pawimawhna a tinep ni a hriain nasa takin an lo
dodal a. Mahse chiang lehzual a Bible an
zir hnuah heng dodaltu te pawh hi in lamlet lehin rinna avanga felna thurin hi
an pawm leh ta a ni.
Kohhranin
rinna avanga felna thurin an pawm chhoh lai hian kohhran a thangchak em em
a. Mahse kohhran ațanga Kellog-a leh A.T.Jones-a an ban
vang te, leh indopui I-na lo thleng nen kum 1888 kuma kohhrana harhna lo thlen
hi theihnghilh titih a ni ta mai a. Taylor
G. Bunch-a phei chuan ‘rinna avanga felna’ thuchah ngaihthah anihna hi Israel
mite Kanaan ram lut mai thei tawh tur kum 40 tihkhawtlai annihna nen hmehbelin
lehkhabu, Forty Years in the Wilderness:
In Type and Antitype (1928) tih a ziak hial a ni.[28] A ziahdan chuan 1888 kuma rinna avanga felna
thurin kha pawm lo ni ta zel sela chuan ruah hnuhnung rawn sur tawhin, van
Kanaan-ah kan awm tawh dawn a ni, mahse pawm a nih tak loh avangin khawvel
thlaler hreawmah kan vakvai leh ta a ni.
1888
kuma rinna avanga felna thurin kohhrana chi tuha awm tawh kha 1919 kumah a lo
lang leh a. Hemi kum hian Prescott chuan
Adventist Bible Conference-ah Krista hnathawh chungchang subject 18 zel mai a
rawn present a, tin midangin Adventist kohhran doctrine hrang hrangte Krista
laimu-a hmangin an rawn zirtir ve bawk a.
Tin, 1922 khan A.G. Daniells-a General conference ministerial
Association secretary-a dah a ni a, ani ho hian nasa takin kohhranah Krista kan
felna anihzia hi an rawn sawi uar a, he 1922 – 1930 chhung hian ‘rinna avanga
felna” thurin inziahna lehkhabu tamtak G.C. chuan an tichhuak nghe nghe a ni. Mahse vanduaithlak takin hemi tuma kohhrana
hmasawnna awm pawh hi thil dangin a rawn chhilh leh ta a ni.[29]
He
kohhran Krista hriatna kawnga chak taka thang mek rawn luahlantu chu
Andreason-a, Adventist theologian, college leh seminary professor zitirna a
ni. A theology rawn vawrh lar chu “Last Generation Theology” tiin an
vuah a. Isua lokallehna a nung chunga
hmu turte chu sual tel lova kan nun a ngaih avangin inpuahchah vak a ngai, Isuan
van biakbuka min sawipuina hna a zawh hmain sual zawng zawng kan bansan hman
tur a ni tih chu a thupui ber a ni.
Andreason-a ngaihdanah chuan Setana’n
Pathian a puhna kha ‘Pathian dan siamte hi zawm tak tak theih loh leh nunrawn
vanga siam mai maiah’ a puh a. Chu
Setanan Pathian a puhna chu a dik loh zia hun hnuhnunga Pathian miten nun
thafamkima rawn nungin an rawn finfiah dawn a ni. He Universe leh khawvel mithmuhah “Pathian
thupekte” hi thafamkimin an rawn zawm ang a.
Universe leh Setana hmaah Pathian thupekte chu a lo zawm theih ngei a ni
tih an rawn tarlang dawn a ni. Chuvang chuan
Pathian reldikna leh zahawmna chu keini hun hnuhnunga miten Pathian dan
thafamkima kan zawm leh zawm lohvah hian a innghat a. Kan zawm famkim theih chuan Setana a tlawm
anga, kan zawm theih loh hlauh chuan Pathian a mualpho dawn a ni tiin a zirtir
a. Zirtirna tha tak niin a lang a. Tun thleng hian kan thuhriltu leh mithiam
tamtak te chuan hetiang lam hawi deuh hian lehkhabu an ziak a, an la sawi fo
mai.[30]
Mahse Bible chuan Andreason-a zirtirna anga Isua sawipuina
ngai lo khawpa thatfamkimna mihringten van thlen hmain chuan an neih tur thu a
sawi ngai lo. Paula chuan ringtute felna
chu ‘Pathian felna’ ti a kovin, Pathianin mifela min chhiarna hi Isua felna
vang zawk a ni tih chiang takin a sawi a (Rom 3:5; 3:20-23; 2 Kor. 5:21). Tita 3:5-ah chuan “Thil fel taka tih, keimahni ngeia tihte
chu, chu mi avang ni lovin, siamtharna silna leh Thlarau Thianghlim siamthat
lehna chuanin a khawngaihna ang zel zawkin min chhandam ta.” Tiin a sawi a ni. Chuvang chuan engtiklai mahin Isua felnaa
thuam kan nih loh chuan Adama thlah hringfate hi Pathian hmaa ding tlak khawpin
kan thianghlim famkim thei lo. Paula
pawhin “Dan lama felna lamah chuan sawiselbo” a nih thu sawiin, “Benjamina chi
a mi, niriatni a serhtan” anih thu a sawi hnuah chung a mihring lam felve na
zawng zawng chu Krista felna a hmuh theihna turin “hnawmhneah” lek a ngai tih a
sawi.
1 Johana
1:8-ah chuan “Sual ka nei lo,” kan tih chuan mahni leh mahni kan inbum a,
thutak chu keimahniah a awm lo a ni” tiin a lo sawi. Sualna chu kan thiltih ni mai lovin, kan
nihna hi a ni tiin Bible chuan a sawi (Mathaia 15:18,19; 12:34,35;
5:21,22,27,28; I Johana 1:8,10)[31]. Chuvang chuan kan felna chu keimahniah ni
lovin, Kristaah a awm a. Kristan min
sawipuina azarah chauh chu mifela chhiar ve kan ni. Happenstall-a, 1960 chhova Seventh-day
Adventist mithiam leh thusawitu lar tak chuan “ringtute nunah sualna chuan rorel tawh lo mah sela, van taksa kan neih
hma loh chuan mihringah an la awm reng dawn a ni” tiin Bible zirtirna
tluangtlam takin a lo sawi a. “Khawngaihnaa chhandam tih awmzia diktak chu,
chapo taka chhandamna chiang tura keimahni lam that famkim a ngai tia
inzirtirna atthlak tak paihthlak ngam hi a ni” tiin a sawi bawk. Tin Bible-a thatfamkimna chu sualtel lo nun leh
thiltih țhat famkimna lam ni lovin Pathian nena
hmangaihnaa lendunna leh Pathian hmangaihna leh mihringpuite hmangaihna kawnga
puitlinna zawk a ni tiin a rawn sawi bawk. [32]
(Andreason-a
ngaihdan hi keipaw’n reitak chu tak tak emaw ka lo ti țhin a, ka mangang țhin teh asin! Ka sual zawng zawng sim tumin tan ka la a,
chaw ka nghei tlauh tlauh a, khup char vekin ka tawngtai țhin a.
Thatfamkim tumin Mrs White-i thuziak
zirin a zavaiin zawm ka tum a, a hahthlak teh asin! )
Andreason-a hi
a kal fawr tak deuh avang leh Non-Adventist scholar Walter Martin-a zawhna
Adventist scholar dangte an chhan letna lehkhabu “Question on Doctrine” chungchangah a tawng na deuh va, a
ministerial licence engemaw chen an hlihsak nghe nghe a ni. Mahse heti chung hian a zirtirna hian tun
thlengin kohhranah a la thawk zel a. Mizoramah
pawh ruah hnuhnung dawng tur chuan chutiang khatiang nghei/tih loh a ngai.
Inpuahchah vak vak a ngai etc. etc.. tiin Bible-in a phal reng pawh ti lo tura
kan lo inzirtir ve țhin phah ta
zel anih hi.
1960 chho vel
atang khan Adventist chu rinna avanga felna thurin chungchang-ah hian ngiahdan chi
hnih a awm ta a, pawl khatin Isua kha mihring dang ang bawka suala piang a ni tih
te, tihthianghlimna tih te leh thatfamkimna te an uar a; pawl dangin Isua
mihring dang laka a danglamna te, Thiamchantirna leh Kraws thu an uar bawk
a. A tlangpui thuin pawl hmasa zawk lam
khi Andreason-a tan tu deuhte niin, 1888 hmalama Uriah Smith te, G.I.Butler-a
rindan kha an thlawp deuh va, a hnuhnung zawk hi a tlangpuiin theologian ho țanhmunn a ni deuh.
He ințhenna țanna rawn thlentu pawh hi engdang ni lovin 50’s chho vela
Kristian publisher company lar tak Barnhouse chuan Adventist-te hi Kristian-a
chhal theih kan ni em tih zir chiang tura an tih Walter Martin-a chuan
Adventist-te thurin hrang hrang zirin a thil hriat thiam lohte zawhna a siam a,
chuta a zawhna langsar zual deuh deuhte chu 1)
Tlanna hna hi Krawsah zawh a ni lo, biakbukah zawk a ni em? 2)Chhandamna
hi khawngaihna + Dan zawm vanga neih a ni em? 3)Isua Krista hi chatuan Pathian
ni lovin, thilsiam a ni em? 4) Isua khan
suala tlu tawh mihring mihrinna a rawn chhawm em? Tihte leh a hnua a zawhna 5)
Mrs White-i thuziakte hi Bible hrilhfiahna dik lo thei lo an ni em? tih te hi
an ni. Heng zawhnate hi hetih hun laia
Adventist mithiam L.E. Froom te, R.A.Anderson-te leh mithenkhatte chuan
lehkhabu ‘Question on Doctrine” buah chhangin a chunga point-te khi chu
Adventist kalsual leh kalfâwr(extreme) deuh ho ngaihdan mai a ni tiin an pha a. Chu chu Andreason-a leh mithenkhat ten duh
lovin he Question on doctrine bu hi Adventist kohhran uirena buah an ngai hial
a. Andreason-a phei chu a hna atangin
ban a nih phah ta nghe nghe kan tih tawh kha.
Question on doctrine pawh hi chhuah chhunzawm a ni ta bik lo a ni.[33]
1970 vel chho
khan rinna avang thurin chungchanga inhnialna a nasat tak euh avangin khatih
laia GC hruaitute chuan rinna avanga felna thurin chungchangah revival leh
reformation inkhawmpui an ko ta a ni.
Hetah hian mithiam leh lar tak Desmond Ford-a chuan, thiamchantirna
thurin rawn uarin, sanctification thurin a rawn hnawl a, leh lamah Herbert
Doughlass-a’n sanctification leh thatfamkimna thurin a rawn uar bawk a, 1979-ah
phei chuan GC president Neal C. Wilson-an rinna vanga felna thurin chungchanga
buaina chinfel anih hma chuan sawi tawh rin loh a rawn rawt ta nghe nghe a
ni. Engpawh nise Desmond Ford-a kha a
kal fawr zel a, Isua van biakbuk rawngbawlna thurin thlengin a rawn hnawl ta a. Kohhranin hepa thurin hi paihthla mai lovin
reitak an zir chian hnuah Bible zirtirna kalha an hriat tak avangin a ministerial
licence an hlihsak ta a ni.
Engpawh nise Adventist-te
hian thutak hi che ngai lo (static) ni lovin, hmasawn zel (progressive) niin
kan ring a. Hei vang tak hian thurin
chham mi (Creed) pawh tun thlengin kan la nei lo a ni. Kan Pathian thu hmuh dan leh thulak dan pawh
a dang chho hret hret zel a. Seventh-day
Adventist kohhran din hmasa tute kha tunah hian lo tho leh ta se, Adventist
kohhran hi an rawn zawm duh tawh lo mai thei a ni tiin George R. Knight-a chuan
a sawi.[34] Hei hi engdang ni lovin, Pathianin engthar
tamtak kohhran min pek belh zel vang a ni.
Chuvang chuan din tirh kan ni laia kan ngaihdan leh rindan thenkhat
kalsan kan nei a, thenkhat pawm kan nei bawk a.
Chung kan danglamna zinga thenkhat chu Trinity chungchang kan pawm dan
te leh rorelna kan thlir dan hi a ni. 1970
vel atang khan van biakbuka Isua hna pawh ‘thiamloh chantir’ ni lovin, Pathian
mite thiamchantir rorelna a ni a.
Chuvangin ringtute hi chhandam loh hlauhna ni lovin, khawngaihna avanga
chhandamna ringin thlamuang taka awm zawk tur kan ni tiin kan inzirtir ta a ni.[35]
Thil vanduai
thlak tak mai chu, Mizoram Adventist-te hian G.C. lam theology kan phak ta lo
deuh hlek niin a lang. Kan theology, a
bikin soteriology(chhandamna chungchang zirna)-ah hian kan in ennawn a tul ta
takzet a ni.
Rinna Avanga Felna Thurin kan Tluksan
mek em ni?
Rinna avanga
felna thurin hi kan tluksan hlei nem mi tamtak chuan in ti maithei. Mahse kei ka hmuh ve danah chuan kan tluksan
mek a, chu chu a hnuaia mite hian a tichiangin ka hria.
Sunday Law Kan Hlau: Isua
chuan a lokal leh hnaih chhinchhiahna-te a lo thlenin, “en chho ula, dak chhuak
rawh u, in tlanna ni tur chu a hnaih tak avangin” (Luka 21:28) tiin min
hrilh. Sunday law hi Isua lokal leh
hnaih chhinchhiahna chiang tak a ni a. Mahse
Sunday Law hi kan hlau tlat lawi si! Isua chuan kan tlanna a hnaih tawh avanga
hlim leh lawm tura min hrilh laiin keini chuan tlanna ni chu hnai deuh nia kan
hriat chuan kan khur chhe titih zel mai chu anih hi maw! Kan tana chanchin
lawmawm a nih tehlul nen hian, Sunday law chu tunah chuan insawițhaihna \awngkamah kan hmang ta mai mai
anih hi! Adventist (Isua lokallehna
nghakhlel taka thlirtute)-te aia Isua lokallehna hlau kohhran hi awm tak
maw? Ruah hnuhnung leh khawngaihna
kawngkhar kan sawi pawhin hlauvin kan phawk hru zel tawh chu a nih hi maw! A
sawitute lahin mipuiin an hlau tih hriain a hlauhawm thei ang berin kan sawi țhaih zui hrep zel bawk si!
Mi tamtak
kohhrana an awm chhan leh rawngbawlnaa an inhman nachhan hi hmangaihna vang ni
lovin hlauhna vang zawk aniin ka hria.
Ziaktu pakhat phei chuan Adventist-te hi hlauhna-in a nawrkal-te kan ni a,
Sunday law a hnai nia kan hriat apiangin kohhran kan phur thar ziah tiin a ziak
hial.[36] Mahse Johana chuan “Hmangaihnaah chuan hlauhna reng a awm lo: hmangaihna famkimin hlauhna
a hnawt chhuak zawk țhin
a ni, hlauhnaah chuan hremna a awm si a; a hlautu chu hmangaihnaah a la famkim
lo a ni” I Johana 4:18 a ti bawk si. He kan hlauh tlatna chhan hi engdang ni lovin
‘rinna avanga felna’ thurin; Pathianin misualte min hmangaihna leh ngaihdamna chanchin
kan chian loh vang leh sawi ngai loh vang a ni.
Rawngbawlna a Tlachhia: Kum
2008 kum khan Mizoram chhungah(Zoram pawn tiam lohvin) Seventh-day Adventist
kohhran chhungah baptisma changthar 487 vel an awm a. Hmun thuma thena hmun khat vel hi hi born
Adventist an ni a. Chuti anih chuan mi
300 awrh chauhin Adventist kohhran hi pawn lam atangin min rawn belhchhah a ni. Heng ho hi zirchianna awm chiah lo mahse, ka
evangelist pui dangte kan zawh kual hnuah leh keimah ngei pawhin ka hmuh ve
phak chinah a landanin Non-Adventist kohhrana lo lutte hi 1/3
vel pawh an awmzui nghet lo anih hmel.
Chuti anih chuan Adventist worker 70 vel (conference evangelist & pastor 40 vel leh Danial pawl tirhkoh
30 vel: zirtirtu an la tel lo) ten Kohhran awmsa awp tha hman lo khawpa
rawngbawl buaiin, sum pawh nuai 6 (Conference sum leh local church leh mimal
sum tiamin) chuang senga minghet kan sengluh zat chu 100 pawh an tling mang lo
annih chu.
A chunga
rawngbawlna tlachhia khi a chhan tamtak chu a awm ang, kan rawngbawlna mipui
lam inhawn loh vangte pawh a ni maithei,
engpawh nise achhan nia ka hmuh ve dan chuan kan thuchah ken hi ‘Krista
kan felna’ ni lovin, ‘Seventh-day kohhran kan felna’ tih zawk anih vang niin ka
hria.
Tuna kan
rawngbawl danah hi chuan mi tupawh Adventist kohhrana kan hruai luh theih ngawr
ngawr chuan thlarau bo chhandam kan inti a.
Kohhrana kan ngaihdan tlanglawnah lah zuiruih hmang leh drugs addict
pawh seventh-day kohhran a bansan hma chuan ringtu a ni a, kohhran a chhuahsan
hunah chauh rinna phatsanah kan ngai.
Kohhrana Krista nei chuang miah lova awmte pawh ringtu kan ti a, ringtu
tehfung atana kan lek chu Krista ni lovin kohhran a ni. Seventh-day ni loten thudik an sawi pawhin an
sawi that poh leh kan hlau a, an hla pawh sa lova awm thei miah si lo hian kan
pawngpo do ringawt bawk si. Krista ni
lovin kohhran char char a ni kan dahsan ni.
Rawngbawltuten kan tum ber chu Krista hnena mi hruai ni lovin,
Seventh-day kohhrana hruai luha baptisma chantir ngawr ngawr hi kan tum ber chu
a ni ta anih hi.
Hei hi field
evangelist-te leh pastorte thiam loh a nih rualin, mipui leh hruaitute lam ațanga pressure awm vang a ni bawk. Rawngbawlnaah Krista hnena mi hruai ni lovin,
Baptisma kan goal a, Baptisma chantir tam thei chu, a chantirte thla khat ral
hmain bang leh vek mah se, rawngbawltu hlawhtling a ni a, mipui ngaihsan leh
hotute duhsak a hlawh țhin. Chuvangin rawngbawltu tamtak ten Thlarau vei
emaw kan intih hian kan hmingthatna leh duhamna chiah a ni kan vei zawk
ni. Hei vang hian kan rawngbawlna a nung
thei lova, mi kan lakluh chhunte pawhin keimahniah eitur tak an hmuh loh
avangin min chhuahsan leh deuh zel chu a nih hi.
Heinrich Arnold-a chuan tihian a lo
sawi, ““Thu tha leh dik ringawt hian kan
rilru a tihkhah lutuk loh nan i inveng fimkhur ang u. Enganga dik leh tha pawh ni se, (Krista tel
lo) amah mai chuan thu tha hi, ‘thihna tur hlauhawm tak’ a ni a, thlarau a
tihlum țhin”(emphasis added)[37].
Isua ngei pawhin “kei hi kawng leh thutak leh nunna chu ka ni, Keimaha kal lo
chu tuman Pa hnen an thleng ngai lo” (Johana 14:6) tiin min hrilh. Isua chauh hi thutak van thlen theihna kawng
awmchhun, Amah chauh hi nunna chhang, nunna tui kang ve ngai lo a ni (Johana
6:36). Thutak (Krista) hnen atanga min
tihrang tu chu eng anga thil tha leh thudik nia lang pawh nise dawt a ni a,
“dawtpa” Diabola atanga lo chhuak a ni.
Tihian Seventh-day Adventist lehkhabu
ziaktu lar berte zinga mi Le Roy E. Froom pawhin a lo sawi, “Kristianna chu –Isua Krista Ka Lalpa- nena
mimal taka inlaichinna neih hi a ni.
Mahse vawi tamtak chu Isua ni lovin a thuchah zawkah rinna ka lo nghat
leh țhin. Chanchintha ni lovin thuchah mai mai ringawt
ka lo tlangaupui fo țhin. Ka thinlung leh tuina chu Isua Krista-ah ni
lovin Pathian ruat rawngbawlnaah zawk ka lo dah a. Mahse tun hun atana chatuan chanchintha tling
zo tur chu Chanchintha Kristaa inhlawm khawm a ni ngei tur a ni. Mahse hei hi ka tan leh mi tamtak tan chuan
thil thar danglam tak a ni ngei ang.
Mahse malsawmna hnar diktak a ni si”[38]
Inenfiah chu a
hun ta lo maw, a kila lungphum pawimawh ber Krista tel lo hian in kan sa sang ta
lutuk a, kan insak a her tlun tlun mek chu anih hi, Krista aia kohhran kan ngaih pawimawh avangin
kohhran member a number-ah chiah kan pung a, thawhlawm lamah a pung thei si
lova,(SUD-ah hian 2007 kan thawhlawm record a landan ațanga chawhrualin member pakhatin sawmapakhat leh thawhlawm
kumkhatah dollar 3.04 chiah thawh ang kan ni).
Kohhran kan chak lo va, kan kohhran member tamtakte chuan chhandam nih
inhriatna neih chu sawi loh a awmzia pawh an hre lo. Adventist kohhran member țhaa inngai zingah hian non-adventist
(Isua lokallehna hlau) an tam zawk daih tawh maithei ania! Kan inenfiah a ngai. Kraws chhandamna (rinnaa felna) miin a chian
hma chuan Isua hi a hmangaih thei ngai lova, A lokallehna a nghakhlel ngai lo.
Hei hi
Loadikei kohhran hnena thuchah tho kha a ni.
Ka hausa a, sum ka ngah a, engmah ka tlachham love kan ti ngawt a, mahse
mirethei, khawngaihthlak, mitdel saruak engmah nei lo kan ni. Krista tel lovin kan kal nasa ta lutuk a, A
tel ve lo tih pawh kan hrechang tawh meuh lo chu anih hi. Loadikei thuchah hi engtikah nge ngai
pawimawh a, Krista felna kawr var, rinna leh hmangaihna leh Thlarau
Thianghlim-te hi Krista hnen ata a thlawnin kan lak dawn le! Isua tel lo hian
kan tlei rih pawh ani mahna, thi khawp hiala min hmangaihtu Isua hi kan tel lo
chuan a tlei thei lo ania.
Thupuan 18:1,
vantirhkoh a ropuinain lei pum ên ta vek hi kohhran a ni mai lova, doctrine mai
pawh a ni lo, êng tak mitin tiêngtu (Johana 1:9), leh khawvel êntu Isua Krista zawk
a ni. Khawvel hian Pathian ropuina a
kohhran kaltlanga lo êng chhuak hmu tur hian min nghak reng e, kan êng ni lovin
Pathian êng, kan felna ni lovin Krista felna zawk hi a ni Khawvel hnena kan pek
tur chu ni.
[2]Nichol, Francis D., The Seventh-day Adventist Bible
Commentary, (Washington, D.C.: Review and Herald Publishing Association)
1978.
[6] F.F. Bruce, Romans, 57 as
quated in Atilio R. Dupertius, NTST 550: Exegesis of The English NT, (Andrews
University), 6.
[10] C.S.
Lewis, Mere Christianity, 96, 97 as
quated in Atilio R. Dupertius,
NTST 550: Exegesis of The English
NT, (Andrews University)
[14] Juhuol Pulamte, A comparative
Study of The Hindy Doctrine of Moksha and Paul’s Doctrine of
Justification: An evangelical
Theological Perspective (Seoul, Korea: March 1996), 103.
[15]C. E. B. Cranfield, The International Critical Commentary: A
Critical and Exegetical Commentary on the Epistle to the Romans. (Vol. I.
Edinburgh: T & T. Clark, 1977)
[16] Paul
Apple & Dan Broadwater, Understanding The Gospel Of The
Righteousness Of God: Sermon Outlines On
The Book Of Romans (Grace Reformed Presbyterian Church: Relay Md, 1993), 25, 26.
[22][22] Norval Pease, By Faith Alone, 81 as
quated in Atilio R. Dupertius,
NTST 550: Exegesis of The English
NT, (Andrews University), 29.
[23] Alister McGrath, Reformnation Thought, 71 as
quated in Atilio R. Dupertius,
NTST 550: Exegesis of The English
NT, (Andrews University), 29.
[25] Sproul, By Faith Alone, 128 as
quated in Atilio R. Dupertius,
NTST 550: Exegesis of The English
NT, (Andrews University), 29.
[27] David Wells, The Search for
Salvation, 142 as quated in Atilio R.
Dupertius, NTST 550: Exegesis of The English NT, (Andrews University), 30..
[29]Ibid, 141-143.
[38] L.E. Froom, Movement of Destiny,
397, 398 as quated in George R. Knight, A
Search For Identity (Review and Herald: Hagerstown, 2000) 143.
No comments:
Post a Comment